Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

D a n te
A lig e r i, 
(1265-1321) 
o ’zining 
insonparvarlik dunyoqarashini 
"K om ediya", "Pir", "M onarxiya" asarlarida aks ettirgan. D ante xristian aqidalarini 
o ’zgarm as haqiqat sifatida tan olsa-da, ilohiylik va insonga xos xususiyatlarning 
o ’zaro m unosabatini yangicha talqinda aks ettiradi. U ushbu m unosabatlarni bir- 
biriga qarshi q o ’ym aydi, balki ularni o ’zaro birlikda k o ’radi. Xudoni insonning 
ijodiy kuch larig a qarshi q o ’yib b o ’lmaydi. Inson ikki yoqlam a belgilangan: bir 
tom ondan, xu d o tom onidan, boshqa tom ondan - tabiat tom onidan. Shu m a’noda 
baxt-saodatga, farog’atga iki y o ’l orqali boriladi: falsafiy ta ’lim, y a ’ni inson 
tafakkuri kuchi bilan boruvchi va m uqaddas ruhdan keluvchi "ilohiy ta ’lim".
U ning fikricha inson o ’z hayotining yaxshiligi yoki yom onligi uchun o ’zi 
m as’uldir, b u n d a insonning shaxsiy xususiyatlari belgilovchi aham iyatga ega va 
bunda u n in g boyligi yoki m erosiy ahvoli hech qanday rol o ’ynam aydi. 
Insoniyatning vazifasi tafakkum ing im koniyatlarini am alga oshirish, ayniqsa 
nazariy ta fa k k u r imkoniyatlarini am aliy faoliyatga aylantirishdir. "M onarxiya" 
asarida u cherk o v "abadiylik" masalalari bilan shug’ullanishi, am aliy hayot, erdagi 
ishlar esa kish ilam in g vazifasi b o ’lishi, kishilar intilishlari esa baxt-saodat, 
tenglikka v a um um iy tinchlikka asoslangan jam iyat qurishga sarflanishi lozim.
F r a n c h e s k o
P etra rk a n i 
(1304-1374) k o ’pincha "birinchi gum anist", 
"gum anizm ning otasi" deb atashadi. U "abadiylik"ni D antedan farqli ravishda
60

---

UMHiman inkor etadi. Petrarkani k o ’proq insonning ichki, axloqiy masalalari 
qi/iqtiradi. "M ening sirim" falsafiy dialogida u insondagi ichki ziddiyatlarning 
qimehalik murakkabligini ochib beradi va uni engib o ’tishning y o ’llarini 
ko'rsatadi. Petrarkaning ijodi realligi, inson xursandchiliklari va azoblarini chuqur 
lusluinishi bilan ajralab turadi.