Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

o ’z xohish-irodasini
(ochiq yoki sukut orqali) m uvofiqlashtirishi 
bilan tuziladi. M axsus sub’ektlarda (Vatikandan boshqa) xalqaro huquq 
norm alari yaratish qobiliyati y o ’q. Xalqaro huquqning asosiy manbalari (amal 
qilish shakllari) 
xalqaro shartnoma va xalqaro odat (taomil)
hisoblanadi.
X alqaro Sud BM Tning asosiy sudlov organi hisoblanadi, u Millatlar Ligasi 
xalqaro sudlov D oimiy Palatasining vorisidir. Uning Statuti (Nizomi)ning 38- 
m oddasida xalqaro huquq norm alarining eng ishonchli manbalari ro ’yxati 
keltirilgan. Asosiy m anbalardan tashqari, 38-moddada sivilizatsiyalashgan xalqlar 
tom onidan tan olingan 
huquqning asosiy tamoyillari,
shuningdek turli millat 
vakillarining xalqaro m unosabatlar sohasidagi eng yuqori malakali hisoblanuvchi 
m utaxasislarining 
sudlov qarorlari va doktrinalari (ta ’limotlari)
huquqiy 
norm alam i aniqlashdagi qo ’shim cha vosita (manba) sifatida keltirilgan.
5. 
Fuaarolik iamivati tushunchasi 
"Fuqarolik jam iyati" tushunchasi insoniyat siyosiy-huquqiy tafakkuri 
taraqqiyotining barcha bosqichlarida amal qilgan deb xulosa chiqarish mumkin. U 
ilg’o r fikrlovchi kishilarning aql-idrok, erkinlik, baxt-saodat, adolat hukmronlik 
qiluvchi ideal jam iyat tuzish haqidagi intilishlarini xarakterlaydi. Fuqarolik 
jam iyati vujudga kelishi doim o huquq va qonun ahamiyatining oshishi, jum ladan, 
huquqiy davlat vujudga kelishi bilan bog’liq holda tushinilgan. Jumladan, qadimgi
115

---

dunyoda (bizning tushuncham izdagi) fuqarolik jam iyati m asalalariga Platon va 
A ristotel e ’tib o r bergan edilar. Sitseron o ’zining "Dialoglar" asarida shunday 
deydi: "... qonun fuqarolik jam iyatining bo g ’lovchi xalqalaridir, qonun tom onidan 
o ’rnatilgan huquq ham m a uchun birdir". XVI-XVII asrlarda N .M akiavelli,
G.G rotsiy, T .G obbs, J.Lokk, Sh.M onteske, J.J.R ussolar fuqarolik jam iyatiga 
ham m a shakldagi em as, faqat muayyan hokim iyat shakllari m os kelishi haqida fikr 
bildirganlar. S harqning buyuk m utafakkirlari - Abu N asr Forobiy (870-950), Abu 
Ali ibn Sino (980-1037), Ibn Rushd (1126-1198) va boshqalar "etuk davlatlar" 
haqida o ’zlarining noyob loyihalarini o lg ’a surganlar. Fuqarolik jam iyati haqidagi 
qarashlarga I.K ant va G .V .F.G egel ham katta hissa q o ’shdilar. Fuqarolik jam iyati 
haqidagi hozirgi fikrlarda uning bir qancha m uhim belgilari borligi qayd etiladi. 
Ularni m ufassalroq k o ’rishga harakat qilamiz:
• F uqarolik jam iyati - eng avvalo 
erkin
individlar jam oasidir. Iqtisodiy 
jihatdan bu narsa har qanday individning mulkdorligini anglatadi. Sovet davri 
Asosiy Q onunlarida bunday norm alarning b o ’lishi m unozarali b o ’lgan bo ’lsada, 
ulardan farqli ravishda O ’zbekiston Respublikasi K onstitutsiyasida fuqarolam ing 
m ulkdorlik huquqi m ustahkam lab q o ’yilgan (36-m odda). Erkinlikning siyosiy 
jihati fuqarolam ing siyosiy partiyalar va birlashm alarda qatnashishi, davlat 
hokim iyati va m ahalliy o ’zini o ’zi boshqarish organlariga saylovlarda qatnashish 
qobiliyatlarini anglatadi. Fuqarolar erkinligi qonun tom onidan o ’rnatilgan sud va 
m a’m uriy m exanizm lar orqali ta ’m inlanishi lozim.
• Fuqarolik jam iyati ichki va tashqi jihatdan