Namangan davlat universiteti ikromjon kuzikulov qo'qon xonligi

(Бабабеков X. Народные движения в Кокандском ханстве и их 
социально-экономические и политические предпосылки (XVIII- 
XIXвв.). - Ташкент: Фан, 1990. - С. 69.).
1854-yil qipchoqlar qo'zg'oloni
boshlangan. Н. Bobobekov- 
ning ma'lumotiga ko'ra, qo'zg'olonga O'tanboy qipchoq bosh- 
chilik qilgan. Qo'zg'olonchilar Andijon va Marg'ilon shaharlarini 
egallagan. 
Keyinroq qo'zg'olonga qirg'iz urug'lari 
ham 
qo'shilganlar. Muallifning xabariga ko'ra, qo'zg'olon olti oydan 
ko'proq davom etgan.
Xudoyorxonning ukasi, Andijon hokimi So'fibek to'y qilish 
maqsadida akasini taklif etgan paytda, Qo'qonda yana bir 
qo'zg'olon ko'tarilgan. Qo'zg'olonga Maxdum A'zam avlodidan 
bo'lgan Rustamxonxo'ja boshchilik qilgan. V. P. Nalivkinning 
yozishicha, xon xalq orasida ta'siri katta bo'lgan xojalar va to'- 
ralami xuddi qipchoqlar kabi tugatishni maqsad qilgan edi 
(Наливкин В. П. Краткая история Кокандского ханства. - Ка­
зань, 1886. - С. 185). Xonning maqsadidan xabardor bo'lgan 
Rustamxonxo'ja poytaxtda uning yo'qligidan foydalanib, xojalar- 
ni to'plagan va xavfdan xabardor qilgan. Shu yig'inda ona 
tomondan xonlarga qarindosh bo'lmish Rustamxon xon qilib k o '­
tarilgan. Xon Qo'qonga Qosim mingboshi va Qambar ponsodni 
qo'zg'olonchi Rustamxonni jazolash maqsadida jo'natgan. 
Qo'qon aholisi Rustamxonning tarafmi olib, xon vakillarini poy- 
taxtdan quvib yuborgan. Shu yerda qo'zg'olonga sabab bo'lgan 
bir voqea eslangan. Musodora qilingan qipchoq yerlari masa-lasi 
edi. Bu harakatga Mirza M unawar boshchilik qilgan. Tarixiy 
adabiyotlarda bu voqea 1855-yilda sodir bo'lganligi yozilgan.
Toshkent hokimi Mirzaahmad qozoq qabilalariga og'ir 
soliqlar solibgina qolmay, voyaga yetmagan bolalami qullikka 
sotar edi. Natijada 1857-yil Avliyootada qozoqlar qo'zg'oloni 
boshlangan. Qozoqlar Mirzaahmad qo'shinlari tomonidan tarqa- 
tilgan bo'lsa-da, keyinroq katta kuch bilan Avliyootani qamal 
qilgan. Bu ma'lumotlar V. P. Nalivkinning “Краткая история 
Кокандского ханства” asarida berilgan. Lekin, bizga ma'lumki, 
bu voqealar bo'lib o'tayotgan vaqtda Avliyoota ruslar tomonidan 
bosib olingan edi.
-
6 7
-

---

1857-yilda Alatov yaqinidagi Jetisuv hududida qozoqlaming 
qipchoq urug'i qo'zg'olon ko'targan. Xudoyorxon qo'zg'olonni 
bostirish uchun 500 kishilik qo'shin bilan yo'lga chiqqan. Lekin, 
Mallaxonning hokimiyatni qo'lga kiritish uchun qilgan harakati 
tufayli ortga qaytishga majbur bo'lgan.
Qozoqlaming dulat, beshtamg'al va changlin urug'lari 1858- 
yil qo'zg'olon ko'targan. Toshkent parvonachisi chorvadorlardan 
soliq yig'ish maqsadida o 'z odamlarini jo'natgan. Soliq faqatgina 
chorva hayvonlaridangina emas, balki har bir qiz bola uchun 20 
mbl to'lanishi kerak edi. Soliq yig'uvchilar boshlig'i Mirzaboy 
qiz bolalami ro'yxatdan o'tkazish paytida erkaklar telpagi kiyib 
yurgan Qanayboyning qizini payqab qolgan. Qanayboydan jarima 
to'lashni talab qilganida, Mirzaboy o'ldirilgan. Boshqa chorva- 
dorlar soliqchilarga hujum qilib, ulaming aksariyatini o'ldirganlar. 
Shu tariqa qo'zg'olon boshlanib ketgan.