Namangan davlat universiteti ikromjon kuzikulov qo'qon xonligi

Qo'qon xonligida qo'shin. Xonlik qo'shinining asosiy qis- 
mini otliq askarlar tashkil etgan. Bundan tashqari, piyoda askarlar 
bo'linmasi mavjud bo'lgan. Vaqt o'tishi bilan Qo'qon xonligida 
miltiq, ayniqsa, to’plar asosiy o'rin tuta boshlagan. Qo'qon 
xonligida to'plar XIX asrning 30-yillarida ham mavjud bo'lgan 
bo'lsa-da, to'pchilar bo'linmasi ilk marotaba Xudoyorxonning 
birinchi hukmronligi yillarida rasmiy jihatdan tashkil topgan 
(1845). To'p va to'pchilar, odatda, chegara punktlaridagi 
qal'alarda saqlangan. Qo'shindagi muhim bo'linmalardan biri 
merganlar bo'lib, unga jangchilar tanlov asosida yig'ib olingan.
Qo'qon xonligida harbiy safarbarlikka barcha yaroqli 
erkaklar jalb qilingan. Qaysi hududdan qancha askar safarbar 
qilinishi hukumat tomonidan belgilab qo'yilgan edi. Ushbu qoida 
muntazam qo'shinga ham daxldor bo'lgan. Shuni ta'kidlash
-
2 5
-

---

lozimki, askarlikka, ya'ni, muntazam qo'shin tarkibiga, XIX asr 
rus sayyohlari va zobitlari qayd etganidek, fuqarolar orasidan 
saralab olingan. Qo'qon xonligida muntazam qo'shin tarkibiga 
xizmatga olish ayrim vaziyatlarda merosiy bo'lib, harbiy xizmat 
qilish otadan o'g'ilga o'tganligini ko'rish mumkin. Agar sarboz 
jang vaqtida halok bo'lsa, qurol-yarog'i va o'm i uning o'g'liga, 
agar o'g'li bo'lmasa, yaqin qarindoshlariga berilgan.
Xonlikdagi harbiy mansab va unvonlar uch toifaga bo'lin-
gan:
1. Oliy darajadagi mansablarga: mingboshi, amirilashkar, 
qushbegi, botirboshi, vali (noib), qal'abon, qo'rboshi, yovar, 
to'pchiboshi, to'qsoba, ponsodboshi kirgan.
2. O'rta darajali harbiy mansab va unvonlarga yuzboshi, 
ellikboshi, dahboshi, qorovulbegi kiritilgan.
3. Quyi darajadagi harbiy mansab va unvonlarga askar, 
sarboz, navkar, mergan, mahram, botur, jazoilchi, to'pchi, qo'rchi, 
qorovullar kiritilgan.
Harbiy mansab va unvonga tayinlanishda aksariyat hollarda 
tabaqa va millat muhim rol o'ynamagan. Eng yuqori harbiy 
mansab mingboshi - ming nafar askaming boshlig'i bo'lgan 
(ma'muriy jihatdan ming nafar askar bera oladigan mulk hokimi). 
Qo'qon xonligida mingboshi lavozimi Olimxon davrida joriy 
qilingan bo'lib, xondan keyingi asosiy shaxs bo'lgan. U oliy bosh 
qo'mondon vazifasini ham bajarib, harbiy yurishlarda unga 
amirilashkar unvoni berilgan. Keyingi mansab qushbegi -  vilo- 
yatlar harbiy kuchlariga bosh bo'lib shu hudud muhofazasi ham 
unga topshirilgan. Qo'qon xonligida ulaming soni 4 ta bo'lgan.
Botirboshi besh yuz nafardan ko'p dasta yoki to'pga bosh- 
chilik qilgan, viloyatdagi harbiy qo'shin ishlariga mas'ul bo'lgan. 
Xonlikda noib mansabi ham bo'lib, poytaxtda artilleriyaga javob 
bergan. U harakatdagi qo'shinning to'plari, ulaming saqlanishi va 
manzilga yetkazilishiga ma'sul bo'lgan. Qutvol mansabidagi 
shaxs qal'abon bo'lib (komendant), qal'aga javobgar bo'lgan. Xon 
tomonidan tayinlangan qal'abonlaming qo'lida harbiy muhandis- 
sarxang kabi bir necha lavozimlar bo'lgan. Qo'rboshi xonlik 
qo'shinidagi qurol-aslaha ishlab chiqarish, saqlash va kerakli
-
2 6
-

---

joyga yetkazish ishlariga ma'sul bo'lgan. Qurol-aslaha ombori 
boshligi jibachi deb atalgan.
Qo'qon xonligida eng muhim harbiy mansablardan biri 
yovar bo'lib, u xon va uning oilasi xavfsizligini ta'minlovchi 
soqchilar, xon gvardiyasi boshlig'i hisoblangan. Xos soqchilar 
chet ellik elchilar xavfsizligini ham ta'minlaganlar. Shuning 
uchun yovar mansabiga eng ishonchli odamlar tayinlangan. Yovar 
qo'l ostiga to'plangan xos soqchilar tanlab olingan. Ularning 
aksariyati bolalikdan tarbiya qilingan. Soqchilar Xudoyorxon 
davrida 400 tadan iborat bo'lganligi haqida ma'lumotlar bor.