Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Psixologiya va sport psixologiyasi (o`quv qo`llanma) (3)
|
VI.TRENER FAOLIYATINING ASOSIY TARKIBIY QISMLARI Trenerning darsdagi faoliyati tarkibida konstruktiv, tashkiliy, kommunikativ va gnostik tarkibiy qismlarni ajratish mumkin. Konstruktiv faoliyat - bilim, ko‗nikmalarni loyihalash, shuningdek, uzoq vaqt davomida jalb qilingan shaxslarning shaxsiy fazilatlarini shakllantirish, yakuniy natijaga erishish uchun ertangi kun talablarini hisobga olgan holda aqliy faoliyat. Uning mazmuni o‗quv materialini tanlash va loyihalash, o‗quv dasturi talablariga va mashg‘ulotlarni o‗tkazish uchun o‗ziga xos moddiy sharoitlarga, shuningdek, ushbu guruh talabalarining xususiyatlariga muvofiq talabalar va murabbiyning harakatlaridir. Bu faoliyat ikki ko‗rinishda namoyon bo‗ladi. Birinchidan, rejalashtirishda, darsdan oldin amalga oshirilgan va yil, yarim yil va mashg‘ulotlar uchun rejalar tuzishda ifodalangan. Bu talab qiladi: yil jadvalini tuzish uchun dasturning o‗quv materialini tanlash va tarqatish; o‗quv materialini o‗zlashtirish ketma-ketligini aniqlash va oylik dars ishlanmasida o‗quv maqsadlarini konkretlashtirish; jamoaning xususiyatlaridan kelib chiqadigan va o‗quv materiali bilan mantiqiy bog‘liq bo‗lgan o‗quv vazifalarini aniqlash; shaxsiy vazifalarni ajratish va darsning maqsadga muvofiq tuzilmasini ishlab chiqish - darsning konspektini tuzish; shaxsiy vazifalarni ajratish va darsning maqsadga muvofiq tuzilmasini ishlab chiqish - darsning konspektini tuzish; mashg‘ulotga jalb qilinganlarning yoshi, jinsi va tibbiy ko‗rik ma‘lumotlarini hisobga olgan holda darsdagi yukni rejalashtirish; asbob-uskunalar, inventar, texnik o‗quv vositalarini sotib olish va ulardan foydalanishni rejalashtirish. Ikkinchidan, rejalashtirishda bevosita sinfda amalga oshiriladi. Bu tezkor rejalashtirish bo‗lib, u murabbiyning darsda bo‗lajak harakatlarini aqliy modellashtirishdan iborat. Bu, masalan, meteorologik sharoitlar, guruh yoki ishtirokchilarning g‘ayrioddiy xatti-harakatlari tufayli dars rejasini o‗zgartirish zarurati bilan bog‘liq. Dars rejasi oqilona bo‗lishi uchun murabbiy, qoida tariqasida, eng katta o‗zgarishlarni hisobga olgan holda, zaxira (aqliy) dars rejasi uchun bir yoki bir nechta variantga ega. Murabbiyning konstruktiv faoliyatining muvaffaqiyati o‗z ishining tabiati va natijalarini, o‗quvchilarning individual harakat harakatlarini bajarishdagi xatolarini doimiy, chuqur, har tomonlama tahlil qilish, ularning sabablarini aniqlash, vosita ko‗nikmalarini shakllantirish va harakat sifatlarini rivojlantirish qonuniyatlarini o‗rnatish qobiliyatiga bog‘liq. Murabbiyning konstruktiv faoliyati gnostik bilan chambarchas bog‘liq. Trenerning gnostik faoliyati - bu, birinchi navbatda, o‗quv jarayonining mazmuni va usullarini tahlil qilish, uning ishtirokchilari (ularning imkoniyatlari va qobiliyatlari), yoshi, jinsi, individual xususiyatlarini, o‗z faoliyati natijalarini o‗rganish. (uning afzalliklari va kamchiliklari), darsni tashkil etishning turli usullari va ta‘lim va tarbiya usullarining samaradorligini o‗rganish, vosita fazilatlarini rivojlantirish, ya‘ni. faoliyatni tuzatish uchun jarayonning xususiyatlari va ularning ish natijalari haqida turli xil ma‘lumotlarni to‗plash. Gnostik faoliyat quyidagilarni o‘z ichiga oladi: jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodikasi, sport tayyorgarligi, shifokor nazorati, o‗quv-metodik qo‗llanmalar, dasturlarni (tanqidiy qayta ko‗rib chiqish va amalga oshirish bilan) o‗z faoliyatida foydalanish maqsadida darsliklar, eng so‗nggi asarlarni o‗rganish; boshqa murabbiylarning tajribasini o‗rganish; jalb qilingan shaxslar tomonidan o‗quv va o‗quv materialini o‗zlashtirishdagi qiyinchiliklarni va ularni bartaraf etish yo‗llarini aniqlash; bolalarning yoshi va anatomik va fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda, vosita fazilatlari va ko‗nikmalarini o‗zaro rivojlantirishni rejalashtirish; muayyan vosita qobiliyatlari va qobiliyatlarini o‗zlashtirish uchun zarur bo‗lgan inventar va jihozlarni tanlash (nostandart snaryadlar, ko‗rgazmali qurollar, texnik o‗qitish vositalari); o‗quv jarayonini rejalashtirish uchun bilim, ko‗nikma va vosita fazilatlarini rivojlantirish darajasini aniqlash; jalb qilingan shaxslar tomonidan ko‗nikma va malakalarni o‗zlashtirishdagi individual xatolar tahlili va ularni bartaraf etish yo‗llari; jalb qilingan shaxslarning bilim, ko‗nikma va malakalarini tabaqalashtirilgan baholash hamda ularning faoliyatini keyinchalik tuzatish; oilaning o‗quvchining jismoniy rivojlanishiga ta‘sirini ob‘ektiv baholash uchun talabalarning yashash sharoitlarini o‗rganish; fanlararo aloqalarni o‗rnatish; ta‘lim va tarbiyaning qo‗llaniladigan usullarini tahlil qilish; dars jarayonida talabalar faoliyatini tashkil etish usullarini tahlil qilish; murabbiy va tarbiyalanuvchilar o‗rtasidagi munosabatlarni tahlil qilish; o‗quv rejasining ayrim bo‗limlarida ishtirok etganlar tomonidan o‗zlashtirilishi natijalariga qarab ularning faoliyatini tuzatish. Bu aqliy faoliyatni ratsionalizatsiya qilish, harakat qilish kerak bo‗lgan umumiy qoidalarni bilish va o‗z-o‗zini nazorat qilish orqali ularni amaliy tekshirish zarurati bilan bog‘liq. Gnostik faoliyat ko‗pincha murabbiy uchun katta qiyinchiliklar tug‘diradi va shu bilan birga, aynan shu faoliyat unga ijobiy his-tuyg‘ular va qoniqish bag‘ishlaydi. Gnostik komponent boshqa barcha komponentlarning rivojlanishi uchun asos bo‗lib xizmat qiladi. Murabbiyning tashkiliy faoliyati etakchilardan biri bo‗lib, u loyihalarni (rejalarni) amaliyotda amalga oshirishdan iborat. Bu "harakat qiluvchi odamlar guruhini safarbar qiladigan, muvofiqlashtiradigan, o‗zaro ta‘sir qiladigan va o‗zaro bog‘laydigan bir shaxsning faoliyati".Tashkiliy faoliyat turli yo‗llar bilan namoyon bo‗ladi: Birinchidan, murabbiy nutqida (dars va mashqlarning vazifalarini tushuntirish, buyruq va buyruqlar berish, dars natijalarini umumlashtirish va boshqalar). Ikkinchidan, murabbiyning xatti-harakatlarida: ishtirokchilarni o‗tkazish uchun joy tanlashda jalb qilingan shaxslarga yo‗l-yo‗riq ko‗rsatish, mashqlar bajarilishini nazorat qilish, yordam ko‗rsatish va sug‘urta qilish maqsadida zal atrofida maqsadga muvofiq harakatlarda; jalb qilingan shaxslarga intizomiy ta‘sirlarning o‗ziga xosligida; darslar uchun joylarni va zarur jihozlarni tayyorlashda; chig‘anoqlarni tartibga solish va tozalashni tashkil etishda, jihozlarni taqsimlashda; kasbning optimal motor zichligini uning turiga qarab tartibga solishda; har bir talaba uchun jismoniy faoliyatni tartibga solishda. Uchinchidan, talabalar faoliyatini boshqarishda: joyida va harakatda qurish va qayta qurishda; mashqlarni bajarish usullarini tanlashda; ishtirok etganlarning bilish faoliyatini faollashtirishda; o‗quv materialini o‗zlashtirish va yodlashni tashkil etishda; ishtirokchilarning bilim va ko‗nikmalarini tekshirish va baholashda. Turli odamlar tomonidan tashkiliy faoliyat turli yo‗llar bilan amalga oshirilishi mumkin, bu tashkilotchining uyushganlarga ta‘sir qilish xususiyatlarida ham, tashkiliy faoliyatning o‗zi dinamikasida ham farqlanadi. Masalan, L.I. 342 tashkilotchining qobiliyatini o‗rgangan Umanskiy shaxsning 18 tipik tashkilotchilik sifatini aniqladi. Trenerning kommunikativ faoliyati uning talabalar bilan muloqotida, ular o‗rtasidagi munosabatlarni tashkil etishda, aloqalarni o‗rnatish va qo‗llab- quvvatlashda, ma‘lumot almashishda, o‗quvchilar o‗rtasidagi munosabatlarni tashkil etishda namoyon bo‗ladi. Kommunikativ faoliyat namoyon bo‘ladi: trenerning talabalarga murojaati shakllarida; murojaat ohangida; aloqa intensivligida (vaqt birligidagi kontaktlar soni); aloqa sabablari. Darsda murabbiy og‘zaki (og‘zaki) va og‘zaki bo‗lmagan aloqa vositalaridan foydalanadi: rag‘batlantiruvchi ma‘lumot sifatida ekspressiv harakatlar (imo- ishora, mimika, pantomima). Ularning nisbati ob‘ektiv sharoitlarga, muloqot jarayoni sodir bo‗ladigan faoliyatning o‗ziga xos holatlariga bog‘liq. Kommunikativ faoliyat tashkiliy faoliyat sifatida amaliy faoliyatdir. Trener bilan ta‘lim jarayoniga jalb qilingan shaxslar o‗rtasidagi aloqalar shuni ko‗rsatadiki, trener tomonidan uzatiladigan ma‘lumotlar asosida o‗quvchilarda bilim, ko‗nikma va malakalar shakllanadi. Faoliyatning barcha tarkibiy qismlari (konstruktiv, gnostik, tashkiliy, kommunikativ) bir-biri bilan chambarchas bog‘liq, bir-biriga bog‘liq, o‗zaro ta‘sirga ega va yaxlit tashkilotni tashkil qiladi. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|