Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi
Murabbiyning professional muhim fazilatlari
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Psixologiya va sport psixologiyasi (o`quv qo`llanma) (3)
6.2.
Murabbiyning professional muhim fazilatlari Murabbiyning mahorati ko‗p jihatdan uning ishtirokchilar bilan muloqotiga o‗ziga xoslik beradigan, turli ko‗nikmalarni o‗zlashtirish tezligi va darajasini belgilaydigan fazilatlari bilan belgilanadi. Murabbiyning barcha professional muhim fazilatlarini quyidagi guruhlarga bo‗lish mumkin: dunyoqarash, ahloqiy, kommunikativ (shu jumladan pedagogik takt), irodali, intellektual, shu jumladan pertseptiv, diqqat (diqqat sifatlari), mnemonik (xotira sifatlari), vosita (psixomotor). Murabbiyning dunyoqarashi uning barcha pedagogik faoliyatini o‗z xalqiga, davlatiga xizmat sifatida rag‘batlantiradi, faol hayotiy pozitsiyaga jalb etilganlarni tarbiyalash uchun mustahkam zamin yaratadi. Murabbiyning ijtimoiy dunyoqarashining in‘ikosi har bir o‗quvchining jamiyatning faol a‘zosi sifatida kelajagi uchun mas‘uliyat hissi, butun jamiyat taqdiri uchun mas‘uliyat kabi fazilatlardir. Vatanparvarlikni tarbiyalayotgan murabbiyning o‗zi ham vatanparvar bo‗lishi kerak. Murabbiyning vatanparvarligi mamlakatimiz sportchilarining xalqaro maydonlarda erishayotgan yutuqlari bilan ham, mamlakatda ilm-fan, adabiyot, san‘at, ommaviy jismoniy tarbiyani rivojlantirish yo‗lidagi yutuqlari bilan faxrlanishda ham namoyon bo‗lishi kerak. Shu bilan birga, u internatsionalist bo‗lishi, xalqlar do‗stligi tarafdori bo‗lishi, sportni barcha mamlakatlar xalqlari o‗rtasida tinchlik va o‗zaro hamjihatlikni mustahkamlash vositasi deb bilishi kerak. Axloqiy fazilatlar xulq-atvorda, odob-axloqda namoyon bo‗ladi. Axloq yoki axloq - inson xatti-harakatlarini tartibga solish funktsiyasini bajaradigan ijtimoiy ong shakli. Murabbiy butun bir qator axloqiy fazilatlarga ega bo‗lishi kerak: insonparvarlik, xushmuomalalik, halollik, talabchanlik, nekbinlik va boshqalar, chunki o‗quvchilarning axloqiy tarbiyasi nafaqat pastki ta‘sir qilishning og‘zaki shakliga, balki eng avvalo shaxsiy fazilatlarga asoslanishi kerak. misol. Buning ajablanarli joyi yo‗q K.D. Ushinskiy shunday deb yozgan edi: "Tarbiyachi shaxsining yosh qalbga ta‘siri - bu tarbiyaviy kuch, uni na darsliklar, na axloqiy iboralar, na jazo va mukofotlar tizimi bilan almashtirib bo‗lmaydi". Shuning uchun o‗qituvchilar orasida shaxsiy namuna eng yaxshi va‘zdir, degan fikr o‗zini oqlaydi. Murabbiy doimiy ravishda o‗zini nazorat qilishi, o‗ziga yuqori talablar qo‗yishi, murabbiy-o‗qituvchining ixtisosligi to‗g‘ri xulq-atvorli shaxs ekanligini unutmasligi kerak. Bolalarda taqlid qilish tendentsiyasi kuchli rivojlanganligi sababli murabbiy uchun ularning xatti-harakatlarini doimiy nazorat qilish zarur, va yosh sportchilarda bu ongsiz xarakterga ega: maktab o‗quvchilari har doim ham ijobiy bo‗lmagan tashqi ko‗rinishlarni va xulq-atvorni nusxalashadi. O‗smirlar va yoshi ulug‘ sportchilar ongli ravishda o‗z yoshi kattalarining, jumladan, murabbiylarning xatti-harakatlari va harakatlariga taqlid qiladilar, lekin ba‘zan ular bu xatti-harakati qanchalik axloqiy ekanligini o‗ylamaydilar, nafaqat nufuzli murabbiyning yaxshi odatlarini, balki yomon odatlarini ham beixtiyor ko‗chirib oladilar. Xuddi shu holatda, agar talabada tanqidiylik etarlicha rivojlangan bo‗lsa va murabbiydagi yomonni yaxshidan ajrata olsa, uning so‗zlari uning harakatlaridan ajralib chiqsa, o‗qituvchi talaba oldida obro‗sini yo‗qotishi mumkin. Misol uchun, agar murabbiy sigaret cheksa, u bolalarni chekish o‗z sog‘lig‘i va boshqalarning sog‘lig‘iga zarar etkazishi, chekish sport ko‗rsatkichlarini pasaytiradi, deb ishontirishi mumkin emas. Ishtirokchilar o‗rtasida mehnatga hurmatli munosabatni tarbiyalagan holda, o‗z vazifalariga beparvo munosabatda bo‗lish mumkin emas: darsga kechikish, yig‘ilmagan holda kelish, oldindan rejalashtirilgan tadbirlarni bekor qilish. Ishga bo‗lgan ishtiyoq ishtirokchilarga uzatiladi. Murabbiy misolidan foydalanib, ular mehnat inson hayotidagi asosiy qadriyatlardan biri ekanligini, u nafaqat ishchining o‗ziga, balki uning atrofidagilarga ham quvonch keltirishini tushunishni boshlaydilar. Murabbiy faqat shaxsiy misol bilan bolalarga o‗z kasbini yuqtirishi mumkin. Shu munosabat bilan murabbiyning muhim axloqiy sifati pedagogik optimizmdir. Bu murabbiyning mehribonligi, sezgirligi, uning xushchaqchaqligi va xushmuomalaligi, xushchaqchaqligi, hazil tuyg‘usi, talabalarga bo‗lgan ishonchi, ularning maqsadlariga erishishiga ishonish, hatto bu o‗quvchilar yomon o‗zlashtirishlari va xatti-harakatlarida og‘ishlar bo‗lsa ham, murabbiy o‗quvchilarni ularning tuzatishlariga ishontiradi. Bolalarga emotsional ijobiy munosabat, ochiq xayrixohlik, yaxshilikni ko‗rishga intilish o‗quvchilarni murabbiy bilan muloqot qilishga undaydi, ularni ochiq, tashabbuskor qiladi, jamoada do‗stona muhit yaratadi. Hissiy jihatdan muvozanatsiz murabbiy - ba‘zida talabalarga nisbatan shubhali va salbiy, ba‘zida sentimental va asossiz ravishda talabalarni rag‘batlantiradigan - guruh asabiylashadi, bir-birlari bilan munosabatlari notekis. Ma‘lum bo‗lishicha, deyarli barcha sportchilar murabbiyning kayfiyatini ko‗taradi va ularning ko‗pchiligiga murabbiyning kayfiyati yaxshi bo‗lsa, bu kayfiyat ijobiy, yomon kayfiyatda esa salbiy ta‘sir qiladi. Murabbiyning kayfiyati yaxshi bo‗lsa, o‗quvchilar muvaffaqiyatsizliklarga chidashlari osonroq bo‗ladi, qiyinni hazm qilish osonroq bo‗ladi, dars zerikarli ko‗rinmaydi, o‗quvchilar kamroq charchaydi. Murabbiyning kayfiyati yomon bo‗lsa, hamma narsa o‗quvchilarning qo‗lidan tushadi, ularda o‗zlariga ishonch, darsga qiziqish yo‗qoladi. Buning ajablanarli joyi yo‗q A.S. Makarenko jamoada doimo quvnoq, quvnoq kayfiyat hukm surishiga katta ahamiyat berdi. Biroq, pedagogik optimizmni muvaffaqiyatsizliklar oldida qayg‘uning yo‗qligi deb tushunmaslik kerak. Ishdan umidsizlik, vaqtinchalik norozilik tabiiydir va o‗qituvchining mehnatga rasmiy emas, samimiy munosabatidan dalolat beradi. Lekin ular doimo yakuniy muvaffaqiyatga ishonch bilan birga bo‗lishi, murabbiyni yangi kuch bilan boshi berk ko‗chadan chiqish yo‗lini izlashga undashi kerak. Murabbiyning muhim fazilatlaridan biri bu haqiqatdir. Talabalar ular bilan muloqot qilayotgan murabbiyning niyatlari va his-tuyg‘ularining samimiyligiga ishonch hosil qilishlari kerak. Agar shogird murabbiy u bilan tarbiyaviy o‗yin o‗ynayotganini, gaplarida yolg‘on, dovdirash borligini sezsa, u mantiqan uni aldamoqchi, degan qarorga keladi va murabbiyning so‗zi va harakatlariga ishonchi yo‗qoladi. Muloqot jarayoni rasmiylashadi yoki butunlay to‗xtaydi. Murabbiy va shogird o‗rtasida ishonchsizlik to‗sig‘i mavjud. Murabbiyning yetakchi axloqiy fazilatlaridan biri bu insonparvarlik bo‗lib, u murabbiyning umuman odamlarga, xususan, o‗quvchilarga munosabatini ifodalaydi. Bu insonni yer yuzidagi eng oliy qadriyat sifatida tan olishdir. Gumanizmning bolalar uchun shirin hayrat, kechirimlilik va beparvolik bilan hech qanday umumiyligi yo‗q, masalan, ba‘zi ota-onalarning nazarida bolalarga bo‗lgan muhabbat ramzi. Murabbiyning insoniy munosabati shogirdning shaxsiga qiziqish, unga hamdardlik ko‗rsatish, kerak bo‗lganda (qiyin hayotiy vaziyatlarda), maslahat va ish bilan yordam berish, shogirdning xizmatlarini e‘tirof etishda ifodalanadi. talabaning kamolotiga va shaxs sifatida shakllanishiga talabchanlikda. Murabbiyda bu insonparvarlik ko‗rinishlarini ko‗rgan shogirdlar unga ham xuddi shunday munosabatda bo‗lishga harakat qiladilar. Demak, murabbiyning insonparvarligi o‗quvchilarda insonparvarlik tarbiyasiga xizmat qiladi. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling