Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

Talabalarning turli guruhlari bilan ishlashning o‘ziga xos xususiyatlari. 
O‗qituvchilar turli yosh davrlarida kognitiv faoliyatda hissiy, irodali yoki 
intellektual ishtirokning ulushi har xil bo‗lishini hisobga olishlari kerak. Agar o‗rta 
maktab o‗quvchisi uchun faoliyat, birinchi navbatda, intellektual va irodaviy 
jihatlardan iborat bo‗lsa, kichik yoshdagi o‗quvchilar uchun faoliyat hissiy rang 
berish orqali amalga oshiriladi, bu ko‗p jihatdan o‗qituvchining munosabatiga 
bog‘liq. Bunday holda, biz o‗quv faoliyatida turli darajadagi kognitiv faoliyat 
haqida gapirishimiz mumkin. 
1. Kognitiv passivlik - kognitiv faoliyat rivojlanishining nol darajasi, 
o‗rganish istagi yo‗qligi bilan tavsiflanadi. Talabalar o‗quv topshirig‘iga qiziqish 

---

bildirmaydilar, o‗qituvchining eslatmasisiz ishni boshlamaydilar, ishni mustaqil 
bajara olmaydilar. 
Bunda o‘qituvchi sabrli bo‘lishi kerak: mulohaza yuritish uchun vaqt bering, 
javob vaqtida talabaning gapini to‗xtatmang va uni yiqitib yubormang; tanaffusdan 
keyin bolalar darhol ishga kirisha olmasligiga tayyor bo‗ling; yaxshi munosabatlar 
o‗rnatishga harakat qiling (faqat ism bilan chaqirish, mehrli ohangda quvonish, 
rag‘batlantiruvchi iboralarni ijobiy qurish). 
 
2.Nisbatan faol daraja faqat hissiy jozibador o‗quv vaziyatlarida qiziqish va 
faollikning 
mavjudligi 
bilan 
tavsiflanadi. 
Talabalar 
takrorlash 
va 
mustahkamlashdan ko‗ra yangi materialni tushuntirishni afzal ko‗radilar; o‗quv 
vazifasiga yuzaki munosabatda bo‗ladilar, tezda ishga kirishadilar, lekin birinchi 
qiyinchiliklarda ular tezda hafsalasi pir bo‗ladilar va boshlagan ishni tashlab 
ketishadi. Bilim, ko‗nikma va malakalar tizimli emas. 
Bunda o‗qituvchi butun dars davomida o‗quvchining faolligini ta‘minlay 
bilishi kerak: aqliy charchoq va irodali loqaydlikni psixologik yengillik lahzalari 
(hazillar, topishmoqlar, til o‗yinlari, qiziqarli topshiriqlar va hayratlanarli faktlar) 
bilan bartaraf etish; o‗quv qo‗llanmalarini (kartalar, modellar, jadvallar va 
boshqalar) ishlab chiqarish bo‗yicha ijodiy vazifalarni taklif qilish orqali kognitiv 
qiziqishni rag‘batlantirish. 
Ijro etuvchi-faol daraja bilimlarning barqarorligi va doimiyligi, yuqori 
darajadagi ta‘lim motivatsiyasi, muammoli vazifalar va vaziyatlarni hal qilishga 
tayyorligi bilan tavsiflanadi. Bunday o‗quvchilarni o‗qituvchilar yaxshi ko‗radilar, 
uy vazifalarini muntazam ravishda bajaradilar, ishga osongina qo‗shiladilar, o‗quv 
vazifasini ongli ravishda idrok etadilar, original echimlarni taklif qiladilar va 
asosan mustaqil ishlaydilar. 
Bunday holda, o‗qituvchi zerikishdan qochishi va yuqori darajadagi bilim 
faolligini saqlab turishi kerak, bu talabalar uchun maxsus rol o‗ynash vaziyatlari - 
"mutaxassis", "maslahatchi", "kuzatuvchi", "bilim saqlovchisi", " adaçayı" va 
boshqalar; ularga murakkablikdagi vazifalarni taklif qilish; ta‘lim va tarbiyaning 
faol usullaridan foydalanish. 

---