Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

3.2. 
Murabbiyning yetakchilik uslubi va uning psixologik 
tayyorgarlikdagi ahamiyati 
Har bir murabbiy o‗zining ko‗p yillik faoliyati guruhi yoki alohida 
sportchilarni boshqarishning o‗ziga xos uslubini ishlab chiqadi. 

---

Rahbarlik uslubi deganda nima tushuniladi? Rahbarlik uslubi deganda, 
sportchilarni yoki jamoani boshqarish uchun rahbarning jamoaga ta‘sir qilish 
usullari, usullari, usullari tizimining nisbatan barqaror kombinatsiyasini tushunish 
kerak. 
Psixologiyaga oid adabiyotlarda rahbarlikning uchta uslubi mavjud: 
avtokratik (avtoritar, direktiv), demokratik (kollegial), liberal (erkin). 
Murabbiy ishining avtokratik uslubi uning to‗liq bir kishilik buyrug‘i bilan 
tavsiflanadi, ya‘ni. yagona qaror qabul qilish. Murabbiy - avtokratning barcha 
yo‗naltiruvchi ta‘siri buyruq, ultimatum talablari, buyruqlar shaklida bo‗ladi. 
Ishtirokchilar bilan munosabatlar mustaqillikni, tashabbusni bostirish asosida 
quriladi. U temir intizom va so‗zsiz itoatkorlikni yaxshi ko‗radi. Topshiriq va 
topshiriqlarni muhokama qilish erkinligiga yo‗l qo‗ymaydi. Guruhning fikrini zaif 
tinglaydi. Ta‘kidlash joizki, bunday murabbiylar ko‗pincha sport mashg‘ulotlari 
asoslari bo‗yicha bilimga ega, ular tashkilotchilik qobiliyati bilan ajralib turadi. 
Ular butun guruhni ko‗z oldida ushlab turadilar, barcha xato va noaniqliklarni, 
muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz harakatlarni ko‗radilar. Shuning uchun, jamoada 
ular ko‗pincha biznes vakolatiga ega, kamroq shaxsiy. Ishtirokchilarning 
ishbilarmonlik aloqalarini mohirlik bilan tashkil etib, ular o‗zlarining shaxslararo 
munosabatlariga etarlicha chuqur kirib bormaydilar. Apellyatsiya shakllarida 
savollar va rad javoblari ustunlik qiladi. Murojaat qilish usuli murojaat holatiga 
mos kelmaydi. 
Direktiv etakchilik uslubiga ega bo‘lgan murabbiylar odatda ularning har 
qanday taklifiga rozi bo‗lganlarga xayrixoh bo‗lishadi. Shu bois ular 
boshchiligidagi jamoalarda ham safdoshlari orasida doim ham hurmat qozona 
olmaydigan ―favoritlar‖ bor. Qolgan shogirdlari bilan avtokratik murabbiylar 
masofani saqlashadi. O‗z o‗quvchilari bilan muloqotda ular optimal, hatto ohangni 
qanday topishni bilishmaydi. Agar o‗quvchilar muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, ular 
asabiylashadi, so‗kinishlar, haqoratlarni qo‗llaydilar va bu bilan sport jamoasida 
nosog‘lom psixologik muhit va ziddiyatli vaziyatlar yuzaga keladi. 

---

Murabbiy - avtokratning shaxsiy fazilatlarini quyidagilarga qisqartirish 
mumkin: o‗ziga ishongan, printsipial, odamlarga talabchan, o‗zini tutib 
turmaydigan, yaxshi tabiatga ega emas, ziddiyatga moyil. 
Rahbarlikning demokratik uslubi munozara erkinligi, turli masalalar bo‗yicha 
kelishuv va hamkorlik qilish imkonini beradi. Jamoa a‘zolari ishlab chiqish va 
qaror qabul qilishda keng ishtirok etadilar. Biroq, murabbiy hech qachon 
sportchining ko‗rsatmasiga ergashmaydi. Shaxslararo munosabatlarni o‗rganadi. 
Butun guruh bilan teng ravishda muloqot qiladi, hech kimni ajratmasdan, 
muloqotda ta‘lim ma‘lumotlari ustunlik qiladi. So‗rov, maslahat, ko‗rsatmalar 
shaklida olib boradi. Intonatsiya ko‗pincha tekis, istehzo, hazil va do‗stona 
intonatsiya mahalliy darajada qo‗llaniladi. 
Murabbiy - demokrat muvozanatli, bosiq, xushmuomala, ishtirokchilar uning 
barcha talablarini bajonidil bajaradilar. Jamoa a‘zolarining faoliyatini nazorat 
qilish orqali murabbiy mayda-chuyda ishlarga o‗tmasdan, o‗z nazoratini asosiy 
narsaga qaratishga harakat qiladi. Murabbiy ham professional, ham shaxsan katta 
obro‗ga ega. 
Demokrat murabbiyning shaxsiy fazilatlari: qat‘iyatlilik, halollik, o‗ziga va 
boshqalarga nisbatan talabchanlik, xushmuomalalik.