Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

3.7. 
Murabbiy shaxsiga qo‘yiladigan talablar to‘plami 
Murabbiyning o‗qituvchilik kasbi unga quyidagi talablar guruhlarini qo‗yadi 
(L.S. Shafranova, F.D. Zabugin bo‗yicha): 
1. jismoniy fazilatlarga: yaxshi, yaxshi sog‘liq, neyropsik sohaning maxsus 
chidamliligi, juda jarangdor, qattiq ovoz. 
2. neyropsixik sohaga: diqqatni taqsimlash (bir vaqtning o‗zida bir nechta 
ichki va tashqi ob‘ektlarga e‘tibor qaratish), diqqatning uzluksizligi (charchoq 

---

tufayli uni tushirmasdan uzoq vaqt ushlab turish qobiliyati), barqarorlik (diqqatni 
zaiflashtirmaslik qobiliyati). tashqi taassurotlar ta‘sirida), kuzatish, xotira (aniqlik, 
esda saqlash tezligi, esda saqlash muddati, talab bo‗yicha eslash tezligi), fikrlash 
(tafakkurning 
sintetik 
va 
analitik 
turlarining 
uyg‘unligi, 
mustaqillik, 
mulohazalarning aniqligi va nozikligi, topqirlik va zukkolik, o‗zining va 
boshqalarning ishiga tanqidiy munosabat), tasavvur (muayyan ob‘ektni tez, jonli va 
aniq tasvirlash qobiliyati, to‗liq bo‗lmagan taassurotlar va g‘oyalarni tiklash 
qobiliyati, faol fantaziya, konstruktiv kombinatsion fantaziya, badiiy sezgirlik, 
go‗zallikka moyillik. ). 
3. irodaviy fazilatlarga: maqsadlilik, maqsadlarga qat‘iy erishish qobiliyati, 
sabr-toqat, o‗zini tuta bilish va boshqalarga ta‘sir o‗tkazish qobiliyati, mas‘uliyatni 
o‗z zimmasiga olishga tayyorlik. 
Shaxsiy xususiyatlardan tashqari, pedagogik faoliyatning samaradorligi, 
demak, murabbiyning ijodiy tayyorgarligi maxsus pedagogik, sport va umumiy 
qobiliyatlarning rivojlanishini belgilaydi. 
Murabbiyning sport bilan shug’ullanish qobiliyatining tarkibiy qismlariga 
quyidagilar kiradi: 
o faraz (sport va pedagogik muammolarni hal qilish uchun strategiya va 
taktikaning mumkin bo‗lgan variantlarini tez sanab o‗tish, aql-idrok va 
harakatlarning buzilgan tizimi); 
o differensial sezgirlik; 
o ehtimollik prognozi; 
o umumlashtirish, o‗quv jarayonidagi pedagogik qonuniyatlarni aniqlash 
qobiliyati; 
o 
o‗qitishning ijodiy va rang-barangligi, mashg‘ulot paytida va undan 
tashqarida turli muammolarni hal qilishda samaradorlik; 
o qisqa muddatli xotira; 
o 
o‗quv jarayoni jarayonida konstruktiv echimlarning kengligi va 
moslashuvchanligi; 
o turli xil o‗qitish usullari va pedagogik ta‘sir usullaridan foydalanish. 

---

Turli mahorat darajasidagi murabbiylarning maxsus pedagogik va sport 
qobiliyatlari xususiyatlarini tahlil qilish quyidagilarni ko‗rsatdi. 
Yuqori malakali murabbiylar o‗rganilayotgan qobiliyatlarning barcha 
turlarining eng yuqori rivojlanish darajasi bilan ajralib turadi va etakchi 
komponentlar ko‗proq maxsus qobiliyatlarni aks ettiradi. Trenerlar aniq pedagogik 
yo‗nalishga, mehnatga mas‘uliyat va bolalarga mehrga ega, ular hamkasblarining 
psixologik-pedagogik bilimlari va tajribasini o‗zlashtirishga intiladi. Ular o‗z-
o‗zini tanqid qilish va hamkasblar bilan munosabatlarda printsiplarga rioya qilish 
bilan ajralib turadi. Qoida tariqasida, bu o‗ychan mehnatkashlar va yaxshi ijtimoiy 
faollar. 
O‗rtacha mahorat darajasidagi murabbiylar barcha turdagi qobiliyatlarning 
etarlicha yuqori darajada rivojlanishi bilan ajralib turadi, ammo etakchi tarkibiy 
qismlar asosan aqliy faoliyatning aniqlovchi analitik va sintetik qobiliyatlari 
hisoblanadi. Mehnatga munosib mas‘uliyat, o‗qituvchilik kasbiga va bolalarga 
mehr-muhabbat bilan ajralib turadigan murabbiylar o‗smirlar va ishdagi 
hamkasblar bilan ishbilarmonlik aloqalarini o‗rnatishni qiyinlashtiradi. Biroq, ular 
ustalarning tajribasini sezilarli darajada e‘tiborsiz qoldiradilar va fan yutuqlarini 
kam baholaydilar. O‗z-o‗zini tanqid qilmaydi, ishdagi kamchiliklarni yashirishga 
moyil.