Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

8.1-jadval
Iste’ mol tovarlari tipologiyasi
Iste’mol tovarlari tipologiyasi
Kundalik iste’mol 
tovarlari:
— doimiy talab- 
dagi asosiy tovar­
lar (go'sht, sut, 
yog‘ , sovun va 
h.k.);
— impulsiv tarz- 
da sotib olinadi­
gan tovarlar (sa- 
qich, gazeta);
— favqulodda ho­
latlar uchun to­
varlar (dori-dar- 
mon, zont)
Dastlabki tan- 
lov asosida 
olinadigan to­
varlar (kiyim- 
kechak):
a) o ‘xshash 
tovarlar;
b) alohida 
ko'rinishdagi 
tovarlar (au­
dio, video).
Alohida talab- 
dagi tovarlar 
(avtomobillar, 
maxsus me- 
bellar).
Passiv talab- 
dagi tovarlar 
(notanish to­
varlar).
Kundalik iste’mol tovarlari. 
Bu tez-tez sotib olinadigan, kam 
miqdorda va sotib olishda kam kuch sarf qilinadigan iste’mol to- 
varlaridir. Sotib olish paytida xulq-atvor odatdagidek bo‘ladi. T o- 
varlaming bu toifasini uch guruhga b o ‘lish mumkin: kundalik 
ehtiyoj buyumlari, impulsiv xarid tovarlar va favqulodda holatlar 
uchun tovarlar.
160

---

Kundalik ehtiyoj buyumiari 
— bu tez-tez sotib olinadigan to- 
varlardir (ichimliklar, chiroqlar, sut). Xarid jarayoni bir marka 
yoki savdo shoxobchasiga o ‘ rganganlik tufayli osonlashadi. Xarid 
haqidagi qaror, masalan, tez-tez takrorlanib turadigan reklama 
tufayli awaldan qabul qilingan bo‘ ladi.
Impulsiv xarid tovarlari 
o ‘ylab o ‘ tirmay sotib olinadi (saqich, 
chipslar, shirinliklar).Bunday tovarlarni istalgan joylardan sotib 
olish mumkin b o ‘lishi lozim (kassa apparatlari oldida, savdo av- 
tomatlari yonida).
Favqulodda holatlar uchun tovarlar 
birdan ularga ehtiyoj 
tug‘ilib qolgan paytlarda sotib olinadi, masalan, yomg‘ir paytida 
zont, aspirin. Firma bunday tovarlarga nisbatan strategiya tanlay 
olmaydi. Bunday tovarlar bozorni maksimal darajada qamrab olish- 
ni talab qiladi, chunki agar xaridor tovarni zarur paytda va ker- 
akli joyda topa olmasa, u baribir boshqa markali tovarni sotib oladi 
va sotish imkoniyati qo‘ldan boy beriladi.
Awal tanlanadigan tovarlar. 
Bu tovarlar o'rtacha xatar toi- 
fasiga kiradi. Iste’molchi o ‘ziga tanish markalarni turli mezonlar 
b o‘yicha, masalan, o ‘ zining maqsadi, o ‘zi yoqtirgan uslub, narx 
va sifatga mos kelishi b o ‘yicha taqqoslab ko‘ radi. Bunday turdagi 
tovarlarga nisbatan iste’molchi o ‘z vaqtini bozorda mavjud bo‘lgan 
turli takliflarni chamalab ko‘ rish uchun sarflashga tayyordir. 
Bunday tovarlar toifasiga mebel, kiyim-kechak, audio va video- 
apparaturalar, ya’ni har kuni sotib olinmaydigan qimmatbaho 
tovarlar kiradi. Odatda, xarid qilishdan awal iste’ molchilar bir 
nechta savdo shoxobchalariga borib ko‘ radi, bunda sotuvchilar o ‘z 
maslahat va tavsiyalari bilan ularga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
Bu toifadagi tovarlar uchun bozorni katta miqyosda qamrab olish 
shart emas va sotuvchining roli hisobga olinsa, saylanma savdo 
afzalroqdir.
Maxsus ehtiyoj tovarlari. 
Bu noyob xususiyatlarga ega bo‘ lgan 
tovarlar b o ‘lib, ularni topish va sotib olish uchun iste’molchi 
ko‘p kuch sarflashga tayyor boMadi. Bularga, avvalo, lyuks toi­
fasiga kiruvchi maxsus tovarlar: avtomobillaming nufuzli model- 
lari, eng yaxshi poyafzal modellari, tansiq taomlar, so‘ nggi mo- 
dadagi buyumlar kiradi. Xaridor bunday tovarlarni sotib olishda 
markalarni taqqoslab o ‘tirmaydi. U o ‘zining nimani istayotgan- 
ligini aniq bilgan holda o ‘zi xohlagan marka sotilayotgan savdo 
shoxobchasini izlaydi. Bu yerda xaridoming tovar yoki markaning 
bir yoki bir nechta belgili xossalariga o ‘ chligi asosiy rol o ‘ynaydi. 
Bunday turdagi tovarni ishlab chiqaruvchilar saylanma yoki
1 1 —
Strategik marketing
161

---

eksklyuziv sotish bilan cheklanishlari mumkin. Bunda savdo 
shoxobchalarining topishga oson joyda b o ‘lishi ham shart emas, 
xaridorlar ularning qayerda joylashganligini bilishsa b o ‘ldi.