Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

arizalar yoki baholar yakka va uyushgan (konsyumerizm) xari­
dorlar tomonidan o‘z-o‘zidan tarqatiladi.
K ichik bozorlarda ayirboshlash jarayoni ishtirokchilari 
o ‘rtasidagi kommunikatsiya o ‘z-o‘zidan sodir bo‘Iadi. Katta bo­
zorlarda esa ishtirokchilar o‘rtasida jismoniy va ruhiy masofa katta 
bo‘lib, bunday sharoitda kommunikatsiyani maxsus tashkil qilish 
kerak bo‘ladi.
Marketing, ayniqsa, strategik marketing xo‘jalikning bozor 
tizimida muhim iqtisodiy rol o‘ynashi lozim. Bunga sabab nafaqat 
strategik marketingning talab va taklifni samarali birlashtirishi, 
balki iqtisodiy taraqqiyotning quyidagi bosqichlardan iborat sik- 
lini ishga tushirishdir:
— strategik marketing qondirilmagan ehtiyojlarni topadi va 
ularga moslashtirilgan tovarlarni ishlab chiqadi;
— operatsion marketing esa bu yangi tovarlarga bo‘lgan talab­
ning kuchayishiga olib keladigan ishlar rejasini amalga oshiradi;
— o‘sib borayotgan talab xarajatlaming kamayishiga va, nati- 
jada, narxlaming pasayishiga olib keladi, shu tufayli bozorga xari- 
dorlaming yangi guruhlari jalb qilinadi;
— bozorning bunday kengayishi yangi investitsiyalarni jalb 
qiladi, bu investitsiyalar esa ko‘lam hisobiga tejashga va ta- 
komillashtirishga yoki yangi tovarlarni ishlab chiqishga imkon be­
radi.
16

---

1.4. Marketing roli ustuvorligining o‘zgarishi
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida kommunikatsiya va ayirbosh­
lashni amalga oshirish nuqtayi nazaridan qaraganda, hozirda ku- 
zatilayotgan yuksalishga qaramay, marketing — faoliyatning yan­
gi turi emasligi shubhasizdir, chunki u har doim ham mavjud 
bo‘lib kelgan va erkin ayirboshlashga asoslangan har qanday tu- 
zimda ham u yoki bu tarzda ko‘rib chiqilgan vazifalami o‘z ichiga 
oladi.
Firmaning marketing funksiyasini barpo etish, so‘ngra uni 
kuchaytirish zaruratining yuzaga kelishiga texnologik, iqtisodiy va 
raqobat muhitlarining murakkabligi sabab bo‘ldi. Marketingning 
bugungi kundagi rolini yaxshiroq anglab olish uchun ushbu evo- 
lutsiyaning tarixini ko‘rib chiqish qiziqarlidir. Bu yerda uch bos- 
qichni ajratib olish mumkin, ulaming har biri marketingning 
ustuvor maqsadi bilan xarakterlanadi: passiv marketing; tashkiliy 
marketing; faol marketing.