Nashriyot-matbaaijodiy uyi

6 ga tushadi. Sig 
oqimlarning jadal 
nolga teng bo'la 
muhitning kons* 
zaslonka 8 bilan 
ponaning yo'lini 
Suyuqlik ana 
ikki usuli — suj 
qaytarilishi qo'lla 
o'tgan P- nurlan 
muhit qaytargan, 
radioaktiv mant 
tushmaydigan qi] 
P va j- nurla 
suyuqliklar tarki 
beradi. Uch ко 
zarralar tutamla: 
vaqtda o'lchashc 
yetarli darajada t 
turlicha darajada 
6.4-§ 
Moddalarnin 
tarkibini ham x 
avtomatik o'lch* 
laridagi bir qat 
hisoblanadi. M 
rektifikatsion va 
yordamida nazorat qilib turiladi. Datchikning chiqish signali Z titrlashning 
oxirgi nuqtasiga mos keladigan Z
T
ning berilgan qiymati bilan taqqoslanadi. 
Ular teng bo'lganida titrlovchi eritma sarfi o'zgarmaydi va namunaning 
nazorat qilinayotgan komponentining konsentratsiyasini xarakterlaydi. Aks 
holda nomuvofiqlik signali rostlagich 6 yordamida ma'lum qonun bo'yicha 
o'zgartiriladigan nomuvofiqlik signali rostlovchi organ 3 ga beriladi va bu 
organ berilayotgan titrlovchi eritma miqdorini o'zgartiradi. Rostlovchi organ 
3 ning tavsifi chiziqli bo'lganida titrlovchi eritma sarfi boshqaruvchi signal 
X ga mutanosib bo'ladi. Binobarin, X
u
ning kattaligini qayd etuvchi 
ikkilamchi asbob aniqlanayotgan modda konsentratsiyasining birliklarida 
darajalash mumkin. 
Ba'zi hollarda, uzluksiz avtomatik titrometrning tuzilishini namuna va 
titrlovchi eritmalarning oqimlarini stabillash yo'li bilan soddalashtirish mum-
kin. Agar bu yerda, xarakteristik parametrning o'zgarishi nazorat qilinayotgan 
komponentning chiziqli funksiyasidan iborat bo'lsa, u holda bunday 
asbobdan avtomatik rostlash tizimining datchiki sifatida foydalanish mumkin. 
Tahlil qilishning radioizotop usuli. Radioizotop usulining asosiy afzalligi — 
kontaktsiz o'lchashdir. Bu agressiv qovushqoq suyuqliklarni, shuningdek, 
harorati va bosimi yuqori suyuqliklarni tahlil qilishni osonlashtiradi. Radio-
izotop analizatorlarda, odatda, P va j yumshoq nurlanishlardan foydalaniladi. 
Energiyasi taxminan 100—150 keV bo'lgan j, nurlanish yumshoq nurlanish 
hisoblanadi. 
Suyuqlikning zichligi p va qatlami qalinligi x ni bilgan holda va energetik 
jihatdan bir jinsli bo'lgan j— nurlar tutamining jadalligi i ni o'lchab, 
izlanayotgan komponent C
A
ning massa ulushini aniqlash mumkin: 
(6.28) 
bu yerda: j
0
 — qatlam sirtidagi j — nurlanishning jadalligi; yumshoq j — nurlar 
zaiflashuvining fotoelektrik massaviy koeffitsiyenti; ц — tahlil qilinayotgan muhitda 
og'ir elementlar zaiflashuvining o'rtacha koeffitsiyenti; v-
FB
— tahlil qilinayotgan muhitda 
yengil elementlar zaiflashuvining o'rtacha koeffitsiyenti. 
Bu usul neft mahsulotlarida oltingugurtni, xlorli organik suyuqliklarda 
xlorni va hokazolarni aniqlashda qo'llaniladi. 
Radioizotopli, avtomatik, kompensatsion, suyuqlik analizatorining 
funksional sxemasi 6.31-rasmda keltirilgan. Ikki manbadan chiqqan nurlanish 
(Fe
55
izotoplar) obturator 9 bilan uzilganidan keyin, asbobning ishchi va 
taqqoslash kanallaridan uzilganidan keyin navbatma-navbat o'tadi. Ishchi 
kanalda nazorat qilinayotgan oqar suyuqlikli kyuvet 2, taqqoslash kanalida 
esa kompensatsion polietilen pona 3 joylashgan. Teng darajada kuch-
sizlashgan oqimlar bitta ssintillatsion detektor 4 — fotoelektron ko'paytirgich 
184 

---

FEK ga kiradi. FEK ning chiqishidagi 
kuchlanish impulslari elektron ku-
chaytirgich 5 ga kelib, bu yerda 
quvvati va amplitudasi bo'yicha 
kuchaytiriladi va qo'shiladi. Kuchay-
tirgich chiqishidagi signalning kat-
taligi va fazasi / — J
t
ayirmaning 
kattaligi va ishorasi bilan aniqlanadi, 
bu yerda J