Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti "energo-mexanika" fakulteti "elektr energetikasi" kafedrasi

5. Hisobot talablari
5.1. Ish raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Masala shartlarini yozing.
5.3. Hisob-kitoblar hisob-kitob formulalarini umumiy rasmda yozishni boshlaydi.
5.4. Birliklarni XBS tizimida yozing .
6. Ish texnologiyasi
6.1. Masalani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring(qarang: jadvallar 2.1-2.2).
6.2. Nazorat savollariga yozma ravishda javob bering.
7. Nazorat savollari
7.1. Massaviy, hajmiy va molyar issiqlik sig’imi tushunchasi.
7.2. Ideal va real gazning issiqlik sig’imi qanday parametrlarga bog'liq?
7.3. Real va o'rtacha issiqlik quvvati tushunchasi. Ularning orasidagi farq nima?
7.4. O'rtacha issiqlik sig'imi jadvalidan 580 °C da uglerod oksidi (CO) ning issiqlik quvvati qanday aniqlanadi?
7.5. Aralashmaning massaviy va hajmiy issiqlik sig’imi qanday aniqlanadi?

Topshiriq jadvallari
Masala 2.1. m massali gaz uchun o'rtacha issiqlik quvvatini (jadvallar yordamida), quyidagi sharoitlarda berilgan va ajratilgan issiqlik miqdorini aniqlang:
a) bosim p va T₁ haroratiga ega bo'lgan gaz T₂ haroratiga doimiy bosim ostida isitiladi;
b) V va T₂ haroratli gaz doimiy hajmda T₁ haroratiga qadar sovutiladi.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi.2.1. Issiqlik hajmini aniqlash uchun P2-1 jadvalidan foydalaning.
Jadval 2.1.

№	Gaz	m, kg	а)			b)
			Р, bar	Т1, K	Т2, K	V, m^3	Т1, K	Т2, K
1	СО	7,9	0,5	275	395	0,1	275	395
2	СО2	2,8	0,55	280	400	0,15	280	400
3	havo	10,4	0,6	285	405	0,2	285	405
4	Н2	3,6	0,65	290	410	0,25	290	410
5	Н2О (suv bug’i)	5,4	0,7	295	415	0,3	295	415
6	SO2	4,8	0,75	300	420	0,35	300	420
7	N2	1,2	0,8	305	425	0,4	305	425
8	СО2	6,3	0,85	310	430	0,45	310	430
9	havo	8,2	0,9	315	435	0,5	315	435
10	O2	9,5	0,95	320	440	0,55	320	440

Masala 2.2. Tabiiy (o'tuvchi) gaz-bu tarkibiy qismlarning volumetrik qismlari bilan belgilangan va v, m3 hajmini egallagan gaz aralashmasi. Gaz T1 haroratidan t2 haroratgacha bo'lgan doimiy bosim ostida isitiladi (sovutiladi).
Aniqlang: gazning doimiy aralashmasi, aralashmaning issiqlik quvvati, berilgan yoki ajratilgan issiqlik miqdori.
Muammoni hal qilish uchun dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi.2.2. Gazning miqdori jadvalda ko'rsatilgan.P4.
Jadval 2.2.

№	Yoqilg’i turi	Konlari	V, m^3	t1, ºС	t2, ºС
1	Tabiiy gaz	Северо-Ставропольслое	800	5	62
2	Aralashmali gaz	Туйьазинслое	1000	65	14
3	Tabiiy gaz	Березовское	1200	10	88
4	Aralashmali gaz	Помашкинское	1600	-2	37
5	Tabiiy gaz	Уренgойское	1800	86	19
6	Aralashmali gaz	Перmское	2000	13	70
7	Tabiiy gaz	Mедвежье	2200	25	93
8	Aralashmali gaz	Бавлинское	2500	0	45
9	Tabiiy gaz	Оренбурgское	1500	74	22
10	Aralashmali gaz	Узеньское	900	-10	50

Masala 3.1. P₃= 1 kPa dan P₂, kPa gacha bo'lgan V m³ gazini izotermik tarzda siqib chiqaradi. Gaz harorati t, ° C
Hisoblash: 1) jarayonning boshida va oxirida gaz parametrlari;
2) siqishni uchun sarflangan ish;
3) siqilish paytida chiqarilgan issiqlik miqdori.
4) PV shartida jarayonni qurish.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi. 3.1.
Jadval 3.1.

№	Gaz	р2, kPа	t, °С	V, m^3
1	Havo	100	20	150
2	Vodorod	110	30	200
3	Kislorod	120	40	250
4	Amiak	130	50	300
5	Azot	140	60	350
6	Uglerod oksidi	150	50	400
7	Metan	160	40	450
8	Butan	170	30	500
9	Propan	180	20	550
10	Vodorod sulfidi	190	10	600

Masala 3.2. V otoklavda P₁ kPa va t₁ ° C bosim ostida gaz mavjud. qizdirilganda (V=const) otoklav bosimi P₂ kPa ga ko'tarildi.
Aniqlash: 1) avtoklavda gazga qancha issiqlik xabar qilingan?;
2) gaz qanday haroratda isitiladi.
3) PV shartida jarayonni yaratish.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi. 3.2.
Jadval 3.2.

№	Gaz	V, m^3	р1, kPа	t1, °С	р2, kPа
1	H2S	0,06	20	10	120
2	NH3	0,05	25	15	130
3	CO	0,04	30	25	140
4	CO2	0,03	35	30	155
5	He	0,02	40	40	115
6	Ne	0,04	45	50	135
7	CH4	0,06	50	60	165
8	C2H2	0,08	55	70	205
9	C3H8	0,05	60	80	190
10	N2	0,1	65	30	180

Masala 3.3. P₁, at boshlang'ich bosimi va T₁, ° C boshlang'ich harorati bo'lgan gaz, V₁, m³ ning boshlang'ich hajmidan n marta doimiy bosim ostida kengayadi.
1) aniqlash:
- oxirgi gaz parametrlari;
- L kengaytirish uchun sarflangan ish;
- Q jarayonida ishtirok etadigan issiqlik;
- ΔU ichki energiyani o'zgartirish.
2) pV grafik jarayonini yaratish.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi. 3.3.
Jadval 3.3

№	Gaz	V1, m^3	n	р1, ат	t1, °С
1	Havo	0,1	2	20	48
2	Argon	0,12	1,5	22	24
3	Butan	0,14	1,7	24	39
4	Propan	0,16	3,0	35	54
5	Vodorod sulfidi	0,2	3,5	31	18
6	Uglerod oksidi	0,23	2,2	28	26
7	Ammiak	0,26	2,4	42	35
8	Azot	0,32	2,6	56	44
9	Vodorod	0,41	1,8	33	60
10	Kislorod	0,58	4,0	10	74

Masala 3.4. m, kg massa gazining boshlang'ich bosimi P₁, ATM va boshlang'ich harorat T₁, K siqiladi va gaz miqdori 2 marta kamayadi.
Aniqlash:
1) gazning dastlabki va oxirgi parametrlari;
2) jarayonida issiqlik miqdori;
3) agar siqilish yuzaga kelsa, mukammal ish va ichki energiya o'zgarishi
A) adiabat C da adiabat k=1.4 ko'rsatkichi;
B) politropaning m=1.2 ko'rsatkichi bilan politropda.
4) PV diagrammasidagi jarayonlarni tasvirlash.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi. 3.4.
Jadval 3.4

№	Gaz	m, kg	р1, атm	Т1, K
1	Havo	2,5	0,5	288
2	Azot	5,0	0,8	302
3	Vodorod	3,6	1,1	290
4	Uglekisliy gaz	4,1	0,3	314
5	Serovodorod	1,8	0,4	295
6	Metan	2,7	0,6	306
7	Argon	3,3	1,0	284
8	Geliy	5,6	0,2	310
9	Uglerod oksidi	1,5	0,7	325
10	Аmmiаk	7,4	0,9	300