Neft va gaz kimyosi fanidan

2.3. Sikloalkanlarning olinish usullari.
Sikloalkanlar sanoatda juda keng qollaniladi, ammo bu guruhning individual birikmalarini neftdan ajratib olish jarayoni juda murakkab va qimmatdir, shu sababli ularni sintetik usullar bilan oladilar:

Poliamid tolalarini ishlab chiqarish uchun monomerlar sintez qilishda uglerod atomlarining soni oltitadan koʼp boʼlgan sikloalkanlar (siklopentan, siklooktan, siklododekan) qoʼllaniladi. Siklopentanni siklopentadien va asetilendan hosil boʼlagan birlamchi adduktni pirolizlash natijasidagi siklopentadienni gidrogenlab sintez qilish mumkin:

Siklooktanni asetilendan Reppe usuli boʼyicha siklopolemerlab olish mumkin:

Siklododekan butadienning halqali trimerini gidrogenlab olinadi:

Sikloalkenlarni nikelli katalizatorda (tashuvchi Аl2О3) 100⁰C da gidrogenlash miqdoriy chiqim bilan amalga oshadi.


XULOSA
Neftni qayta ishlash sanoatida neft uch tipda qayta ishlanadi; yoqilg'i olish bilan boruvchi (motor va qozon yoqilg'isi olinadi), yoqilg'i-moy olish bilan boruvchi (xom motor yoqilg'isi ham surkov moylari olinadi), neft-kimyoviy qayta ishlash (yoqilg'ilar, surkov moylari va kimyo sanoati uchun xomashyo olinadi). Qayta ishlashning bu uchala turi ham fizik va kimyoviy usullar bilan amalga oshiriladi.
Neft tarkibidagi arenlar turli usullar bilan neft fraksiyalari tarkibidan ajratib olingan. Bu usullar quyidagilarga asoslangan:
•ularning yuqori reaksion qobilyatiga;
•tanlash adsorbsiyasiga;
•ularning polyar erituvchilarda eruvchanligiga;
•ularning yuqori erish haroratiga.
Naftenlar tabiiy organik moddalar qatorida neftlarni alohida o‘rnini belgilaydilar, ularni neftdagi massa miqdori 25 % dan 75 % gacha o‘zgaradi. Ularning mikdori odatda fraksiyalarning og‘irlashishi bilan ortadi va faqatgina yuqori haroratda qaynaydigan moyli fraksiyalarda aromatik tuzilishlarni miqdori oshishi hisobiga sikloalkanlarni miqdori kamayadi, bu
ko‘rsatkich neftga hisoblaganda 40–60 % ni, ba’zi fraksiyalarda esa 60–
80% ni tashkil etadi.50–5400⁰C dagi dastlabki fraksiyani aromatik uglevodorodlari (39,9 %) bitta, ikkita, uchta va to‘rtta benzol halqalari bo‘lgan uglevodorodlarni saqlaydi , bitta benzol halqali
uglevodorodlar ko‘pchilikni tashkil qiladi (60 % ga yaqin)Huni xulosa qilish kerakki, neft van neft hosilalari asosiy tarkibini sikloalkanlar tashkil qilar ekan. Sikloalkanlarning qaynash harorati molekulasidagi uglerod atomlari soni teng bo’lgan tegishli alken va alkanlar qaynash haroratidan yuqori ekan.
Sikloalkanlardan turli maqsadlarda shu jumladan poliamid tola ishlab chiqarishda ham foydalanilar ekan.
Sikloalkanlarni neftdan individual tarzda ajratib olish juda qimmatga tushar ekan, shunung uchun ham sikloalkanlarni sintetik usul bilan olinar ekan.Shuningdek neft va gaz kimyosi sanoati oldida turgan, o’z yechimini kutayotgan muammolar va vazifalarni ma’lum bir ma’noda hal etish chora tadbirlarini tuzish hisoblanar ekan. Poliamid tolalarini ishlab chiqarish uchun monomerlar sintez qilishda uglerod atomlarining soni oltitadan koʼp boʼlgan sikloalkanlar (siklopentan, siklooktan, siklododekan) qoʼllanilar ekan.