Neft va gaz tarkibini fizik-kimyoviy usullarda

7.6–rasm. Yupqa qatlamda xromatogafiyalash kattaliklarini oʻlchash sxemasi.

Ravshanki, x₁ x_f dan katta boʻlishi mumkin emas. Shu sababli qiymatlari nol bilan bir orasida boʻladi.

Agar turli moddalar uchun x₁ ning qiymatlari bir xil boʻlmasa, unda R_f ning qiymatlari ham turlicha boʻladi. Demak, R_f sorbat-sorbent sistemasi uchun sorbsion xarakteristika vazifasini oʻtashi mumkin va tajriba sharoitida ayni sorbent hamda erituvchi uchun oʻzgarmas kattalikdir.

Berilgan moddaning harakatchanligini standart tarzida qabul qilingan maʼlum moddaning harakatchanligi bilan taqqoslash mumkin, bunda:

^R f .nisb. ^R f .x ^R f .CT .
Kolonkali xromatografiyada kolonkaning samaradorligi nazariy tarelkalar soni p orqali aniqlanadi, R_f qiymatini p qiymatlari bilan bogʻlash mumkin, bu holda:

			^Rf 1x1	^Rf 1x 2
^kf								n
			^Rf 1x1 ^R f 2 x2

boʻladi. Bunda: R_f1x1 va R_f1x2–ajratiluvchi aralashmadagi ikki qoʻshni komponentlar harakatchanliklarining qiymatlari; k_f –yupqa qatlamda ajratish koeffitsiyenti: u aralashmadagi ikki qoʻshni komponentning ajralish darajasini koʻrsatadi. Agar R_f1x1= R_f1x2 boʻlsa, unda k_f= 0 boʻladi.

~172~
Nazariy tarelkalar soni p YUQX usuli bilan aniqlanishi mumkin. Buning uchun ayni moddaning start chizigʻidan to shu modda zonasini hosil qilgan dogʻning quyi chegarasigacha boʻlgan masofa l_p ni oʻlchash va shu dogʻning quyi chegarasidan yuqori chegarasigacha boʻlgan masofa l_p–v ni oʻlchash kerak. (7.6–rasmga qarang). Bunda nazariy tarelkalar soni p quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

	ln		2
n 16

ln v

Nazariy tahlil R_f ning qiymati kichkina boʻlganida va tahlil vaqti qisqartirilganda sorbentdagi modda zonasining yuvilib ketishi maksimal boʻlishini, demak, modda konsentratsiyasi maksimal boʻlishini va tahlilning sezgirligi ortishini koʻrsatadi. Yupqa qatlamdagi donacha diametrining kichrayishi tahlil vaqtining choʻzilishiga olib keladi va diffuzion yuvilib ketishini kuchaytiradi.

Hozirgi vaqtda YUQX analitik kimyoning muhim usullaridan biri hisoblanadi. U murakkab aralashmalarni tahlil qilishda tengi yoʻq usuldir. Bajarish uslubi va ishlatiluvchn asboblari jihatidan sodda, tezkor boʻlib, tahlil qilish uchun modda koʻp miqdorda talab etilmaydi.