Niyazova n. A, Ximmataliyev d. O

Dasturiy ta'minot-bu ma'lumotlar tashuvchisi va AATning ishlashini 
tekshirish uchun mo'ljallangan dasturiy hujjatlar to'plami. 
Dasturiy ta'minot quyidagilarni o'z ichiga oladi: 
 Haqiqiy ob'ektning ishlashini aks ettiruvchi moslik darajasining turli darajadagi 
ishlab chiqilgan modellarini amalga oshiradigan avtomatlashtirish doirasida ishlab 
chiqilgan dasturiy ta'minot; 
 Ma'lumotlarga ishlov berishning odatiy vazifalarini hal qilish uchun mo'ljallangan 
umumiy dasturiy ta'minot. 
Dasturiy vositalarni ishlab chiqish uchun texnik hujjatlarda vazifalar tavsifi, 
algoritmlash topshirig'i, muammoning iqtisodiy-matematik modeli va test holatlari 
bo'lishi kerak. 
Axborot 
ta'minoti-bu 
AATda 
ishlayotgan 
davrda 
ishlatiladigan 
ma'lumotlarning hajmi, joylashishi va mavjudligi shakllari to'g'risidagi hujjatlar 
shakllari, tasniflagichlar, me'yoriy asoslar va amalga oshiriladigan qarorlarning 
kombinatsiyasi. 
Axborot ta'minoti quyidagilarni o'z ichiga oladi: 
 Texnologik jarayonlarning tavsifi; 
 Axborot bazasini tashkil etishning tavsifi; 
 Kirish oqimlarining tavsifi; 
 Chiqish xabarlarining tavsifi; 
 Tasniflash va kodlash tizimlarining tavsifi; 

---

129 
 Hujjatlarning shakllari; 
 Massivlarning tuzilishini tavsiflash. 
Tasniflash tizimlari bir qator umumiy xususiyatlar bilan ajralib turadigan 
ma'lum sinflarni ajratib, ob'ektlarni guruhlash imkonini beradi. Tasniflagichlar bu 
tizimli kodlar, mahfiy ob'ektlarning ro'yxati va o'ziga xos (odatda raqamli) 
belgilarga ega. Shtat, sanoat va mintaqaviy saralash moslamalari ishlatiladi, 
masalan, tasniflangan: sanoat, asbob-uskunalar, kasblar, o'lchov birligi, xarajat 
moddalari va boshqalar. 
Tasniflagichlarning maqsadi: 
 Kodlangan ob'ektlarning nomlarini tizimlashtirish; 
 Bir xil ob'ektlarni turli vazifalarda bir xilda sharhlash; 
 Berilgan xususiyatlar to'plami to'g'risida ma'lumotni umumlashtirish imkoniyati; 
 Statistik hisobot shakllaridagi ko'rsatkichlarni taqqoslash qobiliyati; 
 Quyi tizimlar va tashqi AT o'rtasida ma'lumot qidirish va almashish imkoniyati; 
 Kodlangan ma'lumotlar bilan ishlashda kompyuter resurslaridan foydalanishni 
optimallashtirish. 
Ob'ektlarni tasniflashning uchta usuli qo'llaniladi, ular tasniflash xususiyatlarini 
qo'llash uchun turli xil strategiyalarda farqlanadi: ierarxik, faset va tavsiflovchi 
usullar. 
Ierarxik usul tasniflash tuzilishini qurish uchun juda qattiq tartibni amalga 
oshiradi. Maqsad oldindan belgilanadi ob'ektlar tasniflanishi kerak bo'lgan 
xususiyatlar to'plami. Ushbu xususiyatlar tasniflash belgisi sifatida olinadi. Ierarxik 
tasniflash tizimida har qanday darajadagi har bir ob'ekt tanlangan tasniflash 
xususiyatining o'ziga xos qiymati bilan tavsiflangan bitta sinfga berilishi kerak. 
Bo'linish uchun asos sifatida tanlangan xususiyatlar soniga mos keladigan tasnif 
darajalarining soni tasnif chuqurligini tavsiflaydi. 
Ierarxik tasniflash tizimining afzalliklari qurishning qulayligi va ierarxik 
tuzilmaning turli sohalarida mustaqil tasniflash xususiyatlaridan foydalanishdir. 
Ierarxik tasniflash tizimining kamchiliklari o'zgarishlarni kiritishni 
murakkablashtiradigan qattiq tuzilma, chunki bu tasniflagichni qayta taqsimlashga 

---

130 
olib keladi, ilgari berilmagan belgilar kombinatsiyasiga ko'ra ob'ektlarni 
guruhlashning mumkin emasligi. 
Yuzaki tasniflash usulidan foydalanganda tasniflash xususiyatlarini bir-
biridan va tasniflangan ob'ektning semantik tarkibidan mustaqil ravishda tanlashga 
ruxsat beriladi. Tasniflash belgilariga qirralar deyiladi (inglizcha/ace! E-ramka). 
Har bir jabhada ushbu tasniflash atributining bir hil qiymatlari to'plami mavjud 
bo'lib, qirralarning qiymatlari istalgan tartibda joylashtirilishi mumkin, garchi 
ularni tartibga solish afzalroq. Yuzaki tasniflash tizimini qurish sxemasi jadval 
shaklida keltirilgan. Ustunlarning nomlari tanlangan tasniflash xususiyatlariga mos 
keladi. Jadvaldagi har bir katak o'ziga xos tomon qiymatini saqlaydi. Tasniflash 
prosedurasi har bir ob'ektga qirralarning tegishli qiymatlarini biriktirishdan iborat. 
Yuzaki tasniflash tizimining afzalliklari katta tasniflash qobiliyatini yaratish 
qobiliyati, ya'ni guruhlarni yaratish uchun ko'p sonli tasniflash xususiyatlari va 
ularning 
qiymatlaridan 
foydalanish, 
mavjud 
guruhlarning 
tuzilishini 
o'zgartirmasdan butun tasniflash tizimini osongina o'zgartirish imkoniyatidir. 
Yuzaki tasniflash tizimining kamchiliklari uning tuzilishining murakkabligidir, 
chunki tasniflashning barcha xususiyatlarini hisobga olish kerak. 
Axborot qidirishni va tezisni (lug'atlarni) tashkil etish uchun, til ob'ektlarini 
tavsiflash uchun tabiiy tilga yaqin bo'lgan tavsiflovchi tasniflash tizimidan 
samarali foydalaniladi. Ayniqsa kutubxonada qidirish tizimida keng qo'llaniladi.