Nókis-2022 udk : Isakov J. Ya., Toymuxamedov L. R., Tojiev R. R., Baymuratova Z. A., Isakov I. J., «Pul hám bankler» páni boyınsha oqıwlıq. –Nókis: 2022 jıl, 271 bet. Pul hám bankler

17.4. Banklerdiń qımbat bahalı qaǵazlar menen ámelge asırılatuǵın investiciyalıq operaciyaları

Kommerciyalıq bankler Oraylıq bank tárepinen beriletuǵın bank jumısın ámelge asırıw huqıqın beriwshi licenziya tiykarında nızam hújjetlerine muwapıq qımbat bahalı qaǵazlar menen operaciyalardı islewi múmkin.

Kommerciyalıq bankler qımbat bahalı qaǵazlardı satıp alıw (mámlekettiń qımbat bahalı qaǵazları buǵan kirmeydi) hám yuridikalıq táreplerdiń ustav kapitalında úlesli qatnasıwında tómendegilerdi basshılıqqa alıwı shárt:
a) banktiń bir yuridikalıq tárep ustav kapitalına, sonday-aq, usı yuridikalıq táreptiń basqa qımbat bahalı qaǵazlarǵa qoyǵan investiciyaları muǵdarı birinshi dárejeli bank regulyativ kapitalınıń 15 procentinen artpawı kerek;
b) banktiń yuridikalıq tárep ustav kapitalına hám basqa qımbat bahalı qaǵazlarǵa qoyǵan investiciyaları muǵdarı birinshi dárejeli bank regulyativ kapitalınıń 50 procentinen artpawı kerek;
v) aldı-sattı ushın qımbat bahalı qaǵazlarǵa kirgizilgen bank investiciyaları muǵdarı birinshi dárejeli bank regulyativ kapitalınıń 25 procentinen artpawı kerek.
Kommerciyalıq banktiń basqa bankleriniń ustav kapitalında qatnasıwı (sırt el kapitalı qatnasındaǵı bankler hám kishi bankleriniń shólkemlestiriliwi buǵan kirmeydi), sonday-aq, kommerciyalıq banktiń óz ustav kapitalınıń on yaki onnan artıq procent úlesine iye bolǵan yuridikalıq táreplerdiń ustav kapitalında qatnasıwı qadaǵan etiledi.
Kommerciyalıq bank tikkeley yaki shetten (kishi kárxanalar arqalı) basqa yuridikalıq tárep ustav kapitalınıń 26 procentinen artıq bólegine iyelik ete almaydı, biraq tómendegi jaǵdaylar buǵan kirmeydi:
a) banklerdiń qamsızlandırıw hám lizing shólkemleri ustav kapitalındaǵı qatnası;
b) banklerdiń banklik emes kredit shólkemleri ustav kapitalında, sonday-aq, finanslıq bazar infrasistemasınıń bir bólegi bolǵan yaki banklerge maǵlıwmat hám másláhát xızmetin kórsetetuǵın yuridikalıq tárepler ustav kapitalındaǵı qatnası;
v) banklerdiń qımbat bahalı qaǵazlar bazarında professional xızmet kórsetetuǵın yuridikalıq tárepler (kommerciyalıq banklerdiń ustav kapitalındaǵı qatnası buǵan kirmeydi) ustav kapitalındaǵı qatnası;
g) menshiklestirilip atırǵan kárxanalar akciyalarınıń 50 procentine shekemgi muǵdardı ornatılǵan tártipte birinshi bazardan satıp alıwdaǵı qatnası.
d) kommerciyalıq bankler belgili yuridikalıq tárep ustav kapitalınıń 27 procentinen artıq úlesin satıp alıwda yaki banktiń tikkeley yaki qaptaldan usı yuridikalıq tárep jumısına tásir kórsetiw múmkinshiligin beriwshi shártnama dúziwde, Oraylıq bankke jazba xabar beriwi shárt.
c) kommerciyalıq banklerge emitent – akcionerlik jámiyetleri menen usı jámiyet akciyaları boyınsha «repo» pitimlerin dúziw qadaǵan etiledi.
Eger kommerciyalıq banktiń investiciya etken yaki investiciya etiliwi jobalastırılıp atırǵan qarjıları muǵdarı yaki emitent xızmeti kommerciyalıq bank amanatshıları, kreditorları hám akcionerleri máplerine zıyan jetkeriwi múmkinligi yaki investiciyalardı basqarıwda kommerciyalıq banktiń tájiriybesi jeterli emesligi anıqlansa, Oraylıq bank hárqanday yuridikalıq táreptiń ustav kapitalı yaki qımbat bahalı qaǵazlarına kommerciyalıq bank tárepinen kirgiziletuǵın investiciyalar muǵdarına qosımsha sheklewler belgilew huqıqına iye.
Sońǵı jılları Respublikanıń kóplegen kommerciyalıq bankleri joqarı payda alıw maqsetinde, mámlekettiń ǵazna minnetlemelerin kóp muǵdarda satıp aldı. Sebebi, qımbat bahalı qaǵazlardıń bul túri bankke kepillengen dáramat keltiredi. Házirgi kúnde kommerciyalıq bankler tárepinen berilip atırǵan kreditlerdiń támiynatı ushın kóshpes múlk, basqa bank yaki qamsızlandırıw shólkeminiń qamsızlandırıw kepilligi de qabıl etiliwi múmkin. Kommerciyalıq banklerdiń aktiv operaciyaları ishinde kreditlew procesi tiykarǵı orındı iyeleydi. Ol tómendegi tiykarǵı basqıshlardı ishine aladı:
- kredit alıw ushın berilgen klienttiń arza talapnamasın kórip shıǵıw;
- qarız alıwshınıń tólew hám kreditke qábiletliligin bank tárepinen úyrenip shıǵılıwı;
- kredit komitetiniń qararı;
- kredit pitimin rásmiylestiriw;
- kredit beriliwi;
- ssuda boyınsha procent tólewdiń bank tárepinen qadaǵalanıwı.
Kredit hám onı tólew procesi kredit shártnamasında kórsetilgen, kredit hám qarız alıwshı arasındaǵı minnetleme hám huqıqlardı belgilep beredi. Onda kreditlewdiń maqseti hám obyekti, kredit muǵdarı, ssudanı beriw hám tólew múddeti, kredit támiynatınıń túrleri, kredit ushın procent stavkası hám basqalar kórsetiledi. Ssudanı tólewdi qadaǵalaw banktiń kredit portfelin turaqlı túrde talqılaw tiykarında júrgiziledi hám kreditlerdiń sapası anıqlanadı.