"-ar"qo'shimchasining omonimligi:
Bu qo'shimcha so'z yasovchi (fe'l yasovchi) "-ar" , zamon "-ar" , sifatdosh "-ar" va orttirma nisbat "-ar" kabi holatlarda keladi. Bularning ichida eeeeng oddiysi --- fe'l yasovchi "-ar" hisoblanadi, chunki u har doim fe'l bo'lmagan so'zlarga qo'shilib fe'l yasaydi: ko'k(sifat) + "-ar" = ko'karmoq, qizil+ar=qizarmoq va hokozo........
Qolgan uchala holatdagi shakl yasovchi "-ar" qo'shimchalarining baaarchasi har doim fe'llarga qo'shiladi. Ularning ham farqlari juda aniq seziladi, hayronmanki, ko'pchilik abituriyentlar sezishmaydi, e'tiborli bo'ling. Sifatdosh "-ar" va zamon "-ar" qo'shimchalari undosh bilan tugagan barcha fe'llarga qo'shila oladi, ya'ni "CHIQMOQ" , "QAYTMOQ" fe'llariga ham qo'shila oladi.
Orttirma nisbat "-ar" qo'shimchasi esa faqat ikkita fe'lga, ya'ni "QAYTMOQ" , "CHIQMOQ" fe'llarigagina qo'shila oladi, xolos.
Sifatdosh "-ar" qo'shimchasini qabul qilgan fe'llar otga bog'lanib sifatlovchi-aniqlovchi vazifasini bajarib keladi, -adigan sifatdosh qo`shimchasi bilan erkin almashina oladi va shu xususiyatlari bilan zamon "-ar" va orttirma nisbat "-ar" qo'shimchalaridan farqlanib turadi:
Ayt"-ar" so'zni ayt, aytmas so'zdan qayt.
Bor"-ar" yo'ling porloq bo'lsin.
So`zlasangiz, uch“-ar” qushlar parvozni ham to`xtatar. Siz-u bizga ma'lumki, qayt"-ar" dunyo, hech kimni ayab o'tirmaydi.
👆👆Ushbu jumlarardagi "-ar" qo'shimchalari sifatdosh qo'shimchasi edi, chunki ularni qabul qilgan fe'llar otga bog'lanib sifatlovchi-aniqlovchi vazifasini bajarib kelgan.
Zamon "-ar" qo'shimchasi faqat FE'L KESIM vazifasini bajargan fe'llar tarkibida qo'llaniladi va o'zidan keyin -man, -miz, -san, -siz kabi shaxs-son qo'shimchalarini, edi, ekan, emish kabi to`liqsiz fe’llarning fonetik hodisaga uchragan yoki uchramagan holatlarini qabul qiladi:
Ehtimol, sizni yana quvontirarman.
Ukam ham bugun-erta kelib qolar. (Uchinchi shaxsda shaxs-son qo`shimchasi mavjud emasligi siz-u bizga ma’lum.)
Buvim bir-biridan qiziq ertaklar aytib berar edi.
Korxonalaringizga yangi ishchilarni qabul qilarmish, shu gap rostmi?
Hamon shu yo'lning ochilishini kutar edim. (kutardim).
Ukangiz yaqinda harbiy xizmatdan qaytarkan. (qaytar ekan).
Do'stlaringiz bilan baham: |