«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

_

142. 

Agar ko‘mir konidagi kuldan 180 gr germaniy ajratib olingan bo‘lsa, 

ushbu miqdorni olish uchun qancha ko‘mir kukuni kerak bo‘lgan?

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

460 
1) ajratib olingan germaniy miqdori – 180 gr; 

2) 1 t ko‘mir kukunidan qancha germaniy ajratib olish mumkinligi – 10 gr;

a) kilogramm hisobida miqdori aniqlanadi: 
1 t ---- 100 % ------------------------------- 1000 kg

0,001 % -- x = 

=

= 0,01 kg

b) aniqroq ifodalash uchun gramm birligiga keltiriladi:

1 kg --------------------------- 1 000 gr 

0,01 kg ----- x = 

= 


10 gr 
3) 180 gr germaniy olish uchun qancha ko‘mir kukuni kerak bo‘lishi, mos 

ravishda, hisoblanadi:

1 t -------------------- 10 gr


10 t
=

= x ---- 180 gr 

Javob: 
O‘rtacha, 180 gr germaniyni olish uchun 10 t miqdordagi ko‘mir 
kukuni kerak bo‘ladi.

Ikkinchidan
, ruda tarkibida bir emas, bir necha metall komponentlari 
bor.
Bu esa olinadigan xomashyoni kombinat usulida har tomonlama (kompleks) 

qayta ishlashni talab qiladi.


Uchinchidan
, rangli metallarni eritish nihoyatda ko‘p elektr 
energiyani iste‘mol qiladi.
Demak, ushbu sanoat tarmog‘ining yuqori texnologik bosqichlari elektr 
manbalariga yaqinroq joylashtirilishi kerak.

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 


461 

№

_

143. 

Ma‘lum hududda bir biriga yaqin joylashtirilgan 4 ta 

minikorxonada, mos ravishda, bir tonnadan magniy ishlab chiqarilgan bo‘lsa, 

umumiy hisobda qancha elektr-energiya sarflanganligini aniqlang.
1) 1 tonna magniy ishlab chiqarish uchun qancha elektr-energiya 

sarflanishi – 26 000 kVt/s;

2) ishlab chiqarilgan magniy miqdori – 4 t; 
3) sarflangan elektr-energiyasi aniqlanadi:

1 t ------------------------- 26 000 kVt/s 

4 t ------- x = 

= 


104 000 kVt/s


Javob:
To‘rttala metall eritish korxonasida ishlab chiqarilgan magniy 4 
tonnani tashkil qilgan bo‘lsa, ularga sarflangan elektr-energiya miqdori 104 000
kVt/s ga yetadi. 

To’rtinchidan
, rangli metallarni eritish ekologik jihatdan ancha xavfli 
hisoblanadi.
Shu sababdan, yirik kombinatlar atrofida ayrim muammolar ham vujudga 
keladi. Bularni keltirib chiqarmaslik uchun esa bunday korxonlalarni odam zich
yashaydigan joylardan ―panaroqda‖ joylashtirish lozim. Shu bilan birgalikda, 
shamol yo‘nalishi, yer osti suvlarining harakatini ham jiddiy inobatga olish lozim.
Aks holda, noxush vaziyatlar kelib chiqishi mumkin. Masalan, Tojikistondagi 
Tursunzoda aluminiy zavodidan chiqayotgan zaharli moddalarni tog‘ tarafdan
shamol Surxondaryo vodiysiga ―haydab kelmoqda‖. Natijada, Sariosiyo, Denov, 
Uzun tumanlarida ekologik holat yomonlashib, turli kasalliklarning ko‘payishi,
ayniqsa, qishloq xo‘jaligiga jiddiy zarar ko‘rsatmoqda. Demakki, bir foyda 
beruvchi obyektning qurilishi boshqalarining zarariga xizmat qilmasligi hamda har
tomonlama samarali bo‘lishi lozim hisoblanadi. 

---

---