«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

GEOGRAFIK FAN SIFATIDA 
Reja:

9.1. Iqtisodiy geografiya – Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning asosiy

tarmog‗i sifatida. 
9.2. Xo‗jalik tarmoqlari haqida tushuncha, ularning klassifikatsiyasi.
9.3. Iqtisodiy geografiyaning tuzilishi. 
9.4. Sanoat, qishloq xo‗jaligi va transport geografiyalari.
9.5. Iqtisodiy aloqalar geografiyasi. Xalqaro turizm. 
Vatanimizni milliy va siyosiy mustaqilligini mustahkamlash ko‗p jihatlardan 

uning barcha tashqi va ichki imkoniyatlaridan to‗g‗ri foydalanishni talab etadi.

Davlatimiz joylashgan hududga, umuman, O‗rta Osiyoga 70 yil davomida 
xomashyo manbai sifatida e‘tibor qaratilganligi sababli, bu mintaqadagi
mamlakatlarni barchasi bir tomonlama rivojlandi. Qayta ishlovchi zavodlar o‗rnini 
ham qishloq xo‗jaligi egallagan edi. Hozirgi paytda O‗zbekiston iqtisodiyoti
industrial-agrar ko‗rinishiga ega bo‗lib, bozor iqtisodiyotiga o‗tish sharoitida 
iqtisodiyot tarmoqlarini jadal rivojlantirishga katta e‘tibor berilmoqda. Jumladan:
-

yoqilg‗i-energetika kompleksining ildam su‘ratlar bilan rivojlanishini

ta‘minlash, neft va tabiiy gaz qazib chiqarish hamda ularni qayta ishlash hajmlarini 
oshirib borish, shuning hisobiga respublikaning energetika mustaqilligiga erishish;
-

tovarlarni chetdan keltirish o‗rniga o‗zimizda ishlab chiqaruvchi

korxonalarni rivojlantirish asosida, boshqa mintaqalardan keltiriladigan xalq 
xo‗jaligini va aholi turmushini ta‘minlaydigan mahsulot turlariga respublikaning
qaramligini kamaytirish choralarini ko‗rish; 
-

qishloq xo‗jalik mahsulotining eng muhim turlarini yanada to‗la qayta 

ishlash, yengil va mahalliy sanoatning turli tarmoq va korxonalarini rivojlantirish;

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

127 
-

eng muhim ist‘emol mollarini ishlab chiqaruvchi tarmoqlarni jadal 

rivojlantirish tayyorlanayotgan mahsulot turini, sifatini yaxshilash, osh tuzi, spirt,
gugurt va kamyob tovarlarni ishlab chiqaruvchi yangi korxonalarni bunyod etish 
qishloq xo‗jaligidagi islohotlarning eng muhim bo‗g‗ini deb belgilangan.
Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishida ularni to‗g‗ri joylash-tirish ham 
katta rol o‗ynaydi. Bunda, asosan, ekologiya bilan ―hisoblashish‖ ga to‗g‗ri keladi,
zotan vujudga kelgan vaziyat buni qat‘iylik bilan sanoat korxonalarining ishlashi 
shu nuqtai nazardan to‗xtatilganligi bejiz emas. Hozirda AQSh, Yevropaning ko‗p
mamlakatlaridagi shunday korxonalar o‗z faoliyatini boshqa – aholisi kam yoki 
kuchsiz rivojlangan Afrika, Lotin Amerikasi, Osiyo mamlakatlarida davom
ettirmoqda. 
Umuman tarmoq deganda, korxonalarning ma‘lum o‗xshash xususiyatlariga
ko‗ra guruhlanishi tushuniladi. Sanoat tarmoqlari, odatda, uch asosiy mezon 
asosida ajratiladi. Ular:


xomashyo birligi bo‗yicha ajratilgan sanoat tarmoqlari (mashinasozlik va

metallni qayta ishlash, o‗rmon, yog‗ochni qayta ishlash va sellyuloza-qog‗oz 
sanoati va h.k.);


iste‘mol birligi, ya‘ni muayyan maqsadda mahsulot ishlab chiqaruvchi

tarmoqlar (yengil va oziq-ovqat, qurilish, elektr-energetika va b.); 


texnologik jarayon asosida tashkil etilgan sanoat tarmog‗i (kimyo sanoati). 

Sanoatning tarmoqlar tizimi nihoyatda murakkab va u borgan sari o‗zgarib

bormoqda. Eng yirik tarmoqlar sifatida yoqilg‗i, energetika, qora va rangli 
metallurgiya, kimyo va neftni qayta ishlash, mashinasozlik va metallni qayta
ishlash, qurilish, o‗rmon, yog‗ochni qayta ishlash, sellyuloza-qog‗oz, yengil, oziq-
ovqat, poligrafiya va boshqalar ajratiladi. Ular ham, o‗z navbatida, tarmoq va
tarmoqchalardan iborat. Bu jihatdan mashinasozlik sanoatining turlanishi, ayniqsa, 
boy; faqat transport mashinasozligining o‗zi bir nechta qismlarni o‗z ichiga oladi.

---

---