Nuraliyev ismoiljon
-mavzu. Qishlоq хo`jаligi ishlаb chiqаrishining iqtisоdiy
Download 1.28 Mb. Pdf ko'rish
|
Qishloq xojaligi iqtisodiyoti fanidan mustaqil talim Nuraliyev I
|
35-mavzu. Qishlоq хo`jаligi ishlаb chiqаrishining iqtisоdiy
sаmаrаdоrligi. Q ishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida iqtisodiy sam aradorlikrti aniqlashda obyektiv iqtisodiy qonunlarni moddiy ishlab chiqarishning shu tarm og'ida o ‘z ko'rinish shakllarini ifodalaydigan ko'rsatkichlar tizim idan foydalanish tavsiya etiladi. Iqtisodiy sam aradorlik ko'rsatkichlari tizimining amaliy ahamiyati shundaki, ishlab chiqarish resurslar sam aradorligini um um lashgan holda aks ettirishdan, uning m ezonini m utloq va nisbiy ko'rsatkichlarini hisoblash usullaridan foydalanishni taqozo ctadi. Ishlab chiqarish sam aradorligini baholash uchun foydalaniladigan ko'rsatkichlar tizimiga asoslash, turli xarakterda iqtisodiy sam arani o'lchash ham da turli xarakterdagi resurslar va xarajatlarni o'lchash sifatida ham zarurdir. U lar o ‘zining iqtisodiy tabiati va har doim taqqoslab bo'lm asligi bilan farq qiladi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligi ko‘rsatkichlari xususiy va umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarga boMinadi. Xususiy ko‘rsatkichlarga, mahsulot hajmi va m ahsulot sifati, m ehnat unum dorligi, yer qaytim i, fond qaytim i, m aterial qaytim i, m ahsulot tannarxi va shularga teskari ko‘rsatkichlar kiradi. Bu ko'rsatkichlar natija sifatida, sanoatning xomashyoga, aholining oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyojini to ‘laroq qondirishga yo‘naltirilgan qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining m aqsadini ancha to 'laro q aks ettiradi. Shuni ta ’kidlash lozim ki, um um iy sam ara faqat ishlab chiqarilgan m ahsulotning miqdori bilan em as, balki qo'yilgan maqsadga bog'liq holda, boshqa hajm ko'rsatkichlarga ham ega. M asalan: yalpi m ahsulot ishlab chiqarish sam arasini bosh vazifa — iste’m ol qiym at yaratish nuqtayi nazardan; tovar m ahsulotqishloq xo‘jalik m ahsulotlariga ijtim oiy ehtiyojni qondirish nuqtayi nazaridan; sof m ahsulot (yalpi darom ad) — takror ishlab chiqarishning ikki tom oni — iste’m ol va jam g 'arish — birligida ishlab chiqarish sam aradorligini hisoblash uchun; foyda va sof darom ad — ishlab chiqarish sam aradorligini ishlab chiqaruvchilarning iste’mol qiym atga b o ‘lgan m anfaatini qondirish nuqtayi nazaridan xarakterlanadi. Shu bilan birga, kishilarning ehliyojini qondirish darajasi ishlab chiqarilgan m ahsulotning faqat miqdoriga emas, baiki sifatiga ham bog'liq.M ehnat unumdorligi yoki mehnat qaytimi m a’lum vaqt birligi ichida ishlab chiqarilgan m ahsulot miqdoriga sarflangan jam i m ehnal xarajatlarining samaradorligini xarakterlaydi. Yer qaytimi qishloq xo'jaligida bosh ishlab chiqarish vositasi hisoblangan yer resurslaridan foydalanish sam aradorligini aks ettiradi. Fond qaytimi qishloq xo'jaligiga laalluqli asosiy ishlab chiqarish vositalarida m ujassamlashgan, buyum lashgan m ehnat xarajatlaridan qay darajada samarali foydalanayotganligini ko'rsatadi. Material qaytimi barcha turdagi moddiy resurslardan, shu jum ladan, buyum lashgan m ehnat xarajatlaridan foydalanish samaradorligini aks ettiradi. Mahsulot birligi tannarxi um um lashgan holatda jam i iste’mol qilingan ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish sam aradorligini xarakterlaydi, qishloq xo'jaligi mahsuloti qanday darajadagi xarajatlar hisobiga ishlab chiqarilganiigini ko'rsatadi. Alohida resurslar va xarajatlardan foydalanishni tavsiflaydigan bu ko'rsatkichlar qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi absolut sam aradorligining asosiy ko'rsatkichlaridir. |
