Nutq a'zolari va ularning vazifasi

FONETIK YOZUV

(Transkripsiya)
Og'zaki talaffuzda tovushlarning turlicha o'zgarishlarini ulaming har xil shaklda va ma'noda aytilishini yozuvda (tesHHCT) ko'rsatish uchun qabul qilingan maxsus belgilar fonetik yozuv transkripsiya deb ataladi.
Fonetik yozuv (transkripsiya) ning bir necha turlari bor: bularga fonetik, fonologik, fonematik transkripsiyalar kiradi va ular orasida eng anig'i fonetik transkripsiya sanaladl. Uning vazifasi tildagi tovushlarni to'liq hamda barcha nozikliklari bilan ifodalab berishdir.
Fonetik transkripsiyadan, asosan,shevalarni o'rganishda keng qo'llaniladi. Unda har bir tovushning turlicha talaffuz qilinishi ifoda etiladi. Masalan, unlilar uchun:
a( y) -til oldi, lablashmagan, keng unli: sk 3, d 3 k 3,13 k 3, k 3 11 3; a'—til orqa, lablashmagan keng unli:ota, bola, tosh, bosh.
Bu unli qipchoq lahjasi shevalarga xos unli.
o -til orqa, keng, lablashgan unli bo'lib, asosan, tayanch shahar shevalariga xos: ey (Toshkent), balis (Samarqand, Buxoro),anor (Qarshi) kabi.
3—til oldi, o'rta keng, lablashmagan unli. Bu unli o'zbek tilining hamma shevalarida uchraydi: teK, ber, si.
o'—til oldi, o'rta keng, lablashgan (ab.orf o'): Masalan: o'rmek,-o'rdek, o'pke, o'ktem, o'rmala.
o—til orqa, lablashgan, o'rta keng unli (ad. orf.u). Adabiy tildagi o' tovushning til orqa juftligidir. O'rtoq, qo'laqoch (qo'lyog'och), to'l, o'roq, qo'l.
V-^-til oldi, lablashgan, tor unli (ad. orf. u) O'zbek tilining hamma shevalarida uchraydi: kul, gul, sumbula.
y—til orqa, lablashgan, tor unli (ad. orf. u): bulut, uzun, qul.
(u)—til oldi, lablashmagan, tor unli (ad. orf. i) barcha shevalarga xos: nush, tush, ush.
fai—til orqa, lablashmagan, tor unli (ad. orf. u): qwsh, qwz.
Transkripsiyada ayrim shartli belgi va ifodalar ham bor:
>—biror fonemaning yoki so'zning boshqa shaklga o'tishini bildiradi: soch> chach, sanch> chach, rurur > durur kabi;