Nutq nuqsoniga EGA bolalar bilan logoritmik vositasilardagi mashqlar Reja

Koptok bilan mashq (V.Shubert. «Vals»)
Bolalar aylana bo‘ylab ketma-ket turadilar. har bir bolaning qo‘lida katta bo‘lmagan koptok bor. qo‘llar chapga haratilgan. Musiqaning birinchi qismi va uni takrorlash: bir paytning o‘zida tananing oqirligini o‘ng oyoqqa o‘tkazib, bolalar toq taktlarda koptok ushagan qo‘llarini o‘ngga haratadilar; juft taktlarda koptokni chapga yuqoriga irqitadilar, tana oqirligini chap oyoqqa o‘tkazadilar va koptokni ikkala qo‘llari bilan ilib oladilar; harakatlar musiqaning birinchi qismi tugaguniga qadar takrorlanadi. Musiqaning ikkinchi qismi: o‘sha harakatlar, lekin ikkinchi qismda jaranglarning kuchayishini hisobga olib koptokni balandroqqa irqitiladi. Bolalar mashqni takrorlashda buriladilar.
Qarsaklar bilan mashq (V.Shubert. «Vals»)
Bolalar saf tortib turadilar, qo‘llar orqada. 1-2-taktlar: bolalar oqista qo‘llarini oldinga o‘tkazadilar, yengil va aniq qilib uch marta kaftlarida harsak chaladilar. 3-4-taktlar: qo‘llarini oqista orqaga o‘tkazadilar va orqalarida kaftlarida harsak chaladilar. 5-6- va 7-8-taktlar: harakatlar takrorlanadi. 9-10taktlar bolalar qo‘llarini oqista yuqoriga ko‘taradilar va boshlarinii ko‘tarib ustida harsak chaladilar. 11-12-taktlar: qo‘llarini oqista orqaga tushiradilar va orqalarida kaftlarida harsak chaladilar. 13-14- va 15-16-taktlar: harakatlar takrorlanadi.
Muayyan vaziyatlarni yaratish vaqtida mimikali muskullar rivojlanishini o‘tkazish foydali (yuqorida sanab o‘tilgan maxsus mashqlardan tashhari), «Biz qayron qoldik (qayron qolmoqdamiz)», «Biz xafa bo‘ldik», «Mazali murabbo», «Achchiq piyoz», «Nordon limon», «Biz xursandchilik qilyapmiz», «qo‘girchoq sinib qoldi», «Onam keldi» va boshqalar kabi. Bu holatlar bolalar bilan asta-sekin tayyorlanadi. Boshida aloqida yuz muskullarining harakati mashq qilinadi, keyin quvonch, xafalik, alam, shodlik kabi murakkab hissiyotlarni aks ettiruvchi muskullar majmuaga birlashtiriladi. Ko‘rgazmali materialdan foydalanish foydali: yuzlarida turli hissiyotlar aks etuvchi odamlar tasvirlangan suratlar. Bolalar oldin pedagogning so‘ziga harab mos suratni topadilar (“Jaqli chiqqan odamning yuzini ko‘rsat”), ularni ko‘zdan kechiradilar, keyin oyna oldida o‘tirib o‘zlarining yuzlarida u yoki bu cheqraning ifodasini beradilar. Pedagog bolalarda zarur bo‘lgan tasavvurlarni paydo qilishga undab passiv harakatlar bilan ham, og‘zaki tushuntirishlar bilan ham yordam beradi (barmoqlari bilan bolaning lablarini kulish uchun ikki tomonga ochadi yoki bolaning qovoqini solishga yordam berish uchun qoshlarini qanshariga (burunning ikki ko‘z o‘rtasidagi yuqori qismi) surib qo‘yadi va boshqalar).
Yuzga kerakli ifodani berish maqoratini mustahkamlash uchun mashg‘ulotlarda qo‘shiqlarni, dramatik o‘yinlarni saqnalashtirish, etyudlarni qiziqib o‘ynash o‘tkaziladi.
Logoritmika mashg‘ulotlarida diqqat-e’tiborni rivojlantirish bir nechta yo‘nalishda amalga oshiriladi:
a) maxsus raqbat; ko‘rish va eshitish ta’sir etuvchilariga tez va aniq ta’sirlanish;
v) ko‘rish, eshitish va va motor xotirasini mustahkamlash;
g) fikrni to‘plash qobiliyati orqali iroda doirasini rivojlantirish.
Logoritmik vositalardan birinchi galda musiqani tinglash uchun foydalaniladi. Bolalar stulchalarda o‘tirib turli mazmun, temp va xarakterdagi musiqa parchalarini eshitadilar, masalan, M.Musorgskiyning “Gopak”i, V.Motsartning “Alla”sini. Pedagog bolalar bilan suhbatlashadi: “Bu musiqani eshitayotganingda sen nima qilging keladi” (“Gopak”) – “Aylanishni. harsak chalishni”. Xuddi shu savol V.Motsartning musiqasiga ham beriladi. Tinglash uchun E.Grigning “qushcha”sini va P.Chaykovskiyning “Yoqoch soldatchalar marsh”ini; P.Chaykovskiyning “Toychoq o‘yini” va A.Lyadovning “Kichkina vals”ini; belorus raqsi “Bulba”ni va R.Shumanning “Marshini”; P.Chaykovskiyning “Hchelkunchik” baletidan “Gullar valsi”ni va V.Kosenkoning
“Petrushka”sini; ukrain qalq kuyi “Kolo”ni va V.Rebikovning “Ayiqlar”ini; S.Raxmaninovning “Italyancha polka”sini va V.Kosenkoning “Yomqircha”sini berish mumkin. Pedagog musiqa tinglashni ko‘rgazmali qurollardan foydalanib og‘zaki tushuntirishlar bilan olib boradi. Rasmning, o‘yinchoqning, qo‘llanmaning; musiqaning qandaydir xarakterli xususiyatini ta’kidlashga yo‘naltirilgan musiqiy hamda adabiy iboralar foydali. O‘yinchoqlar bolalar bilan “harakatlanadilar”, “gaplashadilar”, kichkinagina teatrlashgan tomoshalar xosil bo‘ladi, shu jarayondagina bolalar musiqa eshitadilar. Kitobdagi rasmlar, tabiat suratlari tasvirlangan estamplar, odamlarning mehnati, jamiyatdagi voqealar, raqs tushayotgan va marsh qilayotgan bolalar, yugurayotgan bola va sekin yurayotgan odam tasvirlangan katta bo‘lmagan kartochkalardan ham foydalaniladi. Musiqani tinglar ekan, bolalar o‘z tasavvuriga mos kartochkani ko‘rsatadilar. Diqqat-e’tiborni rivojlantirish uchun muskul-harakatli sezishdan foydalanish mumkin. quvnoq yoki oqista xarakterdagi musiqani tinglab, bolalar tayoqchalar, bayroqchalar, kubchalar bilan harakatlar keltirib chiharadilar. Asarning iboralarini, yuqori, past, o‘rta registrdagi qismlarini, ritmik xususiyatlarini farqlash uchun turli harakatli elementlardan foydalaniladi: taqillatish, harsak chalish, qo‘lni ko‘tarish va tushirish.
Diqqat-e’tiborning turli parametrlarini rivojlantirish uchun, musiqa tinglashdan tashhari, maxsus o‘yin va mashqlar beriladi. “Landovur” (musiqa jo‘rligida)
Bolalar bir birlarini qo‘llarini ushlab aylana bo‘ylab yuradilar. Pedagogning signaliga to‘xtaydilar, to‘rt marta harsak uradilar, aylanadilar va harakatni davom ettiradilar. Agar bir nechta signallar berilsa, unda har qaysi signaldan keyin yo‘nalish almashadi. Vazifani bajara olmaganlar o‘yindan chiqadilar.
“Bayroqcha”
Bolalar musiqa ostida bir yo‘nalishda yuradilar. Ko‘tarilgan bayroqchani ko‘rib aylanadilar, ikkita oyoqlarida to‘rt marta sakrab-sakrab irqishlaydilar va yurishni boshqa yo‘nalishda davom ettiradilar.