Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

rivojlantirish 
2. «O„zbekiston Respublikasida maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni 
rivojlantirishning dolzarb muammolari» mavzusida pedagogik 
kengashni tayyorlash 
Tayanch tushuncha va iboralar: maktabgacha ta‘lim, ta‘lim, tarbiya, nutqni 
rivojlantirish, barkamol shaxs,vatan taraqqiyoti. 
Har bir mamlakatning taraqqiyoti, istiqboli, farovonligi, ma‘naviy yuksalishi, 
jahonning eng rivojlangan davlatlar qatorídan o‗rin olishi - bilimli, yuqori 
intellektual salohiyatli, qalbiga va ongiga ezgu fazilatlami mujassamlagan 
voshlarga bog‘liq hisoblanib. har jihatdan yetuk va barkamol, Vatan taqdiri uchun 
sidqi dildan xizmat qiladigan, fidoyi, iymonli avlodni voyaga yetkazish, o‗qitishni 
sifatli va mazmun jihatdan yuqori pog‘onalarga olib chiqish avvalo o‗qituvchi va 
tarbiyachi murabbivlar zimmasiga sharafli va ayni paytda mas'uliyatli vazifani 
yuklaydi. O‗zbekiston Respublikasi huquqív demokratik jamiyat qurish yo‗lidan 
borar ckan, o‗z fuqarolarming. ayniqsa, yangi jamiyat barpo etishga bel 
bog‘lagan, o‗sib kelayotgan yosh avlodning barkamol boiib voyaga yetishiga alo 
hiela etibor qaratmoqda. Barkamol shaxs tarbivasini tashkil etish barcha davrlarda 
ham ijtimoiy jamiyatning muhim talabi va asosiy maqsadi boiib kelgan. Tabiiyki 
hozirgi taiim islohotlari sharoitida ham barkamol avlod tarbiyasi haqida gapirar 
ekanlar: «Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning 
jahon hamjamiyatidagi obro‗-e'tibori avvlambor farzandlarimizning unib, o‗sib, 
ulg‘ayib, qanday inson bolib hayotga kirib borishga bog‘liqdir.»' - deb alohida 
ta‘kidlaganlar. Hozirgi paytda yuz berayotgan globallashuv jarayoni va jamiyatni 
isloh etish sharoitida yangicha fikrlovchi shaxslami tarbiyalash taiim tizimida 
ham jiddiy o'zgarishlar kirítishni talab etadi. Dunyo davlatlari orasida O'zbekiston 
Respublikasida birinchilardan boiib umumbashariy tavsifga ega mazkur 
muammoni hal etishga doir konseptual-nazariv asoslar varatildí va tizimli 
ravishda amaliyotga ladbiq etib borilmoqda. Mazkur ezgu maqsadni hayotda o‗z 
isbotini topishda O‘zbekiston Respublikasining «Ta‘lim to‗g ‘risida»gi Qonun va 
«Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» huquqiy asos boiib xizmat qilmoqda. «Taiim 
to'g'risida»gi Qonunda belgilab berilganidek, maktabgacha taiim bola shaxsini 
sogiom va yetuk maktabda o‗qishga tayyorgarlik darajasini shakllantirish 
maqsadida tashkil etiladi. Ushbu ta‘lim bolaning 6-7 yoshga toiguniga qadar 
oilada maktabgacha taiim muassasalari va mulk shaklidan qat‘iy na/.ar, taiim 
muassasalarida olib boriladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 0 ‗zbekiston 
Respublikasining «Talim to‗g‘risida»gi qonunining qoidalariga muvofiq, milliy 
tajribaning tahlili va taiim tizimidagi, jahon miqyosidagi yutuqlar asosida 
tayyorlangan heðida yuksak umumiy va kasb-hunar madanivatiga, ijodiy va 
ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiv hayotda mustaqil ravishda moijalni to‗g‘ri ola 

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
bilish mahoratiga ega boigan, ¡stiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga 
qodir kadrlaming yangi avlodini 
shakllantirishga yo'naltirilgandir. O‘zbekiston Respublikasi ta'lim tizimining 
birinchi - maktabgacha ta‘lim rivojming zarconaviy bosqichí qator o‗zgarishlar 
bilan tavsiflanadi: maktabgacha ta‘lim ochiq turdagi ta‘lim muassasasi sifatida 
shakllandi; maktabgacha ta‘lim muassasalarining eng muhim funksiyasi 
bolalaming hayotiy faoliyatini muhofaza qilish va salomatligini mustahkamlash; 
tarbivalanuvchilarni maktab ta‘limiga muvufnqqiyatli tayvorlash va boshqalar. 
Shuningdek, bugungi kunda Respublikamizda xilma-xil (yasli, bolalar bog'chasi, 
bolalar bog‘chasi-boshlang‘ich maktab, davlatga qarashli va xususiy) turdagi 
maktabgacha ta‘lim muassasalari ham mavjud. 
Mustaqillik yillarída respublikada milliy ta‘lim va tarbiya tizimi davlat 
siyosatining asosiy ustuvor yo‗nalishí darajasiga ko'tarildi. O‗zbekiston 
Rcspublikasining birinchi Prezidcnti Islom Karimovning bevosita rahbarligida 
ishlab chiqilgan va jahon hamjamivati tomonidan keng e‘tirof etilgan Kadrlar 
tayvorlash milliy dasturining muvaffaqiyatli joriy etilkhi natijasida mamlakatda 
noyob uzluksiz ta‘lim tizimi barpo etildi. 
Maktabgacha ta‘lim sohasi mazkur tizúnning ilk bo‗g‗ini hisoblanadi va butun 
ta‘lim-tarbiya tizimining asosiy maqsadi boigan - barkamol avlodni tarbivalashga 
erishishda muhim ahamiyat kasb etadi. Keyingi villarda maktabgacha ta‘lim 
muassasalarining faoliyat samaradorligini oshirish va moddiy-texnika bazasini 
mustahkamlashga yo‗naltirilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Birgina 
O‘tgan yillar davomida 459 ta maktabgacha ta‘lim muassasalari mukammal 
ta‘mirlandi va zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlandi. Shu bilan birga, 
bugungi kunda maktabgacha ta'lim muassasalarining ta‘lim dasturlart va o‗quv-
tarbiyaviy rejalariga qoyilgan davlat talablarini takomillashtinsh dolzarb 
masalaligicha qolmoqda. Aksariyat maktabgacha ta‘lim muassasalarining 
moddiy-texnika bazasi zamon talablariga javob bermaydi. Bolalarni maktabgacha 
ta‘limga qamrab olish ko‗rsatkichi hamon pastligicha qolmoqda. Mavjud 
muammolarni amaliy bartaraf etish maqsadida O‗zbekiston Respublikasi 
Prezidentining ;20I7-2021-yillarda maktabgacha ta‘lim tizimini vanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi qarori qabul qilindi. Dastur 
asosida keng ko‗lamlí kompleks tadbirlami amalga oshirish ko‗zda tutilgan: 
O‗zbekiston Respublikasining «Maktabgacha taiim konsepsiyasi»da ko‗rsatib 
olilganidek, maktabgacha taiim bu ko‗p tomonlamali, maqsadga yo‗naltirilgan, 
bolani taiimning keyingi bosqichi - maktab taiimiga tayyorlovchi, jismoniy, 
ruhiy, individual va yoshga doir rivojlanishini tarminlovchi taiim va tarbiya 
jarayonidir. 
«Maktabgacha taiim Konsepsiyasi»da maktabgacha taiim masalasi alohida 
yoritib o‗tilgan O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsivasi, O‗zbekiston 
Rcspublikasining «Ta‘lim to‗g‘risida»gi Qoniuii, Kadrlar tayvorlash Milliy 
dasturi va boshqa me‘yoriv-huquqiy hujjatlar asosida ishlab ch jilgan boiib. Unda 
Shuningdek, Konscpsiyada maktabgacha taiimning asosiy ikkita - didaktik va 
metodik modellarining mohiyati ham chuqur va yetarlicha yoritib berilgan. Har 

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
ikkala model ham shaxsga yo‗naltirilgan taiim texnologiyalari nuqtai nazaridan 
asoslab berilgan bolib, ularning asosiy tamoyillari, talim vositalari, bosqichlari 
hamda pedagog va bolalarning harakati turlari aniq ko‗rsatib berilgan,bilim 
olishga intilish. ma‘rifatli boiish o‗zbek xalqi, millatining ruhiyatida ustuvor o‗rin 
tutuvchi omil sanaladi Ma‘rifatlilik - faqatgina bilim va malakaga ega boiish 
emas, ayni chuqur ma'naviy axloq hamdir. Bilimli, komil inson qiyofasida ana 
shunday xislallarga ega shaxslar namoyon boiadi. Bolalaming ma'naviy jihatdan 
baiknmol boiishini rivojlantirib borish yosh avlod tarbiyasida umumhalq ishidir. 
Malumki, vatan bcshikdan boshlangani kabi, taiim-tarbiya ham beshikdanoq,
hattoki, bola tug‘ilmasidanoq berila boshlanishi kelajakdagi ijobiy natijalarga 
sabab boladi. 
Mamlakatimiz yoshlariga erta taiim-tarbiya berish mas‘uliyatini hozirda 
yurtimizda faoliyat yuritayotgan maktabgacha ta‘lim muassasalari o‗z zimmasiga 
oigan. Maktabgacha taiim muassasalarida bilimlami berish shakli mashg'ulotdir. 
Mashg‘ulotlar jaravonida bolaning nutqi rivojlaníb, undagi grammatik va 
fonematik qirralari sayqallanib, til boyligi oshib borish bilan bir qatorda undagi 
psixologik va intellektual jihatlari rivojlanib boradi. 
Maktabgacha taiim muassasalarida 5 ta metodika boyicha bolalarga ta‘lim tarbiya 
saboqlari berib boriladi. Bulardan eng asosiysi «Nutq o‗stirish mashg‘ulotlari» 
desak mubolag‘a bo‗lmaydi. Chunki, nutq o‗stirish nafaqat bolaning so‗z 
boyligini oshirish, nainki uning muloqot qobiliyatini rivojlantiradi, balki undagi 
bilish jarayonlarining, shu jumladan bolaning tafakkurini o‗stirishda ham muhim 
vosita bo‘lib hisoblanadi.