Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
qobiliyatlari va qiziqishlariga e‘tibor bergan holda ularga to‗g‘ri ta‘lim-tarbiya 
berishlaridir. 
2. Ota-onalar va maktabgacha ta‘lim muassasalari hamkorligida bolalarni 
tarbiyalash. Bugungi kimda farzandlarining ehtiyoj va intilishlari asosida yuksak 
darajada talim-tarbiya berayotgan oilalar juda ko‗p. 
Bola har qadamda, har daqiqada kattalardan ta‘sirlanadi, o‗rganadi, eshitgan 
ko‗rganlarini takrorlaydilar. Ota-onalaridan muloqotga kirish madaniyatini 
o‗rganadilar, bu narga keyinchalik ularning hayoti mazmunini begilaydi. Ota-
onalar nutq madaniyatiga muvofiq nimani qanday gapirish mumkin. Nutq 
madaniyati inson raa‘naviv madaniyatining tarkibiv qismi hisoblanadi. Nutq 
madaniyati bu avvalo flkrlash madaniyatidir. 
( kattalar avvalambor bolalarimng nutq madaniyatini nazorat qilib borishlari, 
nutqiga jiddiy e‘tibor berishlari, muloqotda nutq etiket qoidalariga rioya qilishni, 
bola nutqini takomillashtirishni to'g‘ri yo‗lga qo‗yishlari kerak. 
Tilni bir oila umumjamiyat talablari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat 
tilning rivoji esa uning bag‘rida mavjud bo‗lgan oilalaming ijtimoiylashuvi 
ma‘naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog‘liqdir. 
Oila bola uchun eng muhim tarbiyaviy muhit bo'lib, bu muhitda shaxs eng muhim 
hisoblangan xulq-atvor, iroda, harakter va dunyoqarash shakllanadi. 
Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini taminlabgina 
qolmay, ota-onalarda o‗ziga xos faollikni ham yuzaga keltiradi. Oilada qaror 
chiqarish ma‘naviy-ruhiy muhit farzandlarning yetuk, barkamol bolib voyaga 
yetishishi uchun beqiyos ahamiyatga egadir. 
Ota-onalar o‗z ijtimoiy burchini bajarar ekanlar farzandlarning mehnatga, uni 
atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg‘usini shakllantirish, ularni 
foydali mehnatga tavyorlash, turli ko‗rinishdagi munosabatlarini me‘yorlarga 
rioya etish, sog‘lom turmush tarzini yaratish, ko‘zda tutiladi. 
Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog‘lom, ma‘naviy barkamol, ijtimoiy 
muhitda oilaviy hayotga tayyor, nutq madaniyati shakllangan, so'zga boy eti
ulg‘avtirib beradi. Ota-onalar bolalarining yetuk, barkamol va sog‘lom « ularning 
kundalik hayotiy rejimiga amal qilishlari nihoyatda muhimdir. 
Oilada uyushtirilayotgan suhbatlar alohida diqqatga sazovordir. Odob-axloq 
uyushtirilgan muloqotlar farzandlaming til vositalarini mustaqil tarzda Bunday 
oilaviy suhbatlar farzandlarning kundalik faoliyatida sayru sayohatlarda samarali 
natija berishi shubhasizdir. 
Hozirgi zamon talablariga muvofiq oilada bolalar ona tilini, adabiv talaffuz 
binoan barcha tovush va so‗zlami aniq va tiniq talaffuz etish lozim. 
Ota-onalar bilan treninglar o‗tkazish usullari. Maktabgacha ta‘lim muassasalarida 
ota-onalar uchun treninglar, munozaralar, testlar, topshiriqlar, savolnomalar, 
interfaol metodlar vaqti- vaqti bilan o‗tkazilib turilsa, ayniqsa, maktab voshidagi 
6-7 yoshli bolalami maktabga tayyorgarligini aniqlashda ota-onalaming 
ishtirokida olib boriladigan har bir mashg'ulotlar farzandlarining nimaga qodir 
ekanligini anglab olishlariga yaqindan yordam beradi va bolalami maktabga 
tayyorlashda oila a‘zolarinmg mas'uliyati oshardi. Ta‘lim muassasalarida ota-

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
onalar va tarbiyachilar bilan o‗tkaziladigan har bir munozaralar bolalami 
maktabning ilk bosqichiga qadam qo‗yishlarini silliqlik bilan o‗tishida yordam 
beradi hamda sog‘lom bola va mustahkam sog‘lom muhit sharoitini yaratishga 
imkon beradi. 
Treninglar maktabgacha ta‘lim muassasa uslubchisi, maktabgacha tayyorlov 
guruh tarbiyachisi va tarbiyalanuvchilari hamda ularning ota-onalari, 
boshlang‘ich sinf o‗qituvchilari ishtirokida o‗tkazilishi bola rivojlanishida to‗g ri 
tashxis qo'yishga yordam beradi. 
Ota-onalarga: «Sizning bolangiz yaqinda yetti yoshga to‗ladi. Uning hayotida 
yangi tartibli, rejaga asoslangan ta‘lim bo‘lishi, u bolangizni har tomonlama 
sog‘lom, tetik, mustaqil shaxs sifatida voyaga yetishida zamin yaratish 
bosqichlariga aylanadi» deb m urojat etiladi. Maktab ostonasiga birinchi 
qadamini qo‗yar ekan sizning bolangiz hayotida o‗chmas, esda qoluvchi damlar 
boshlanadi, deb savolnomalar tarqatiladi va yozma ravishda javob berilishini 
iltimos qilinadi. 
1. Sizning bolangizda maktabda o‗qishga moyillik bormi?........ 
2. Sizningcha bola maktabga tayyorgarlikni oilada oladimi?.................... 
3. Maktabda muvaffaqiyatli o‗qib ketishi uchun nima zarur?.............. 
4. Jismoniy sog‘lom bo‗lishi uchun nimalarga e‘tibor qoratilisbi 
lozim? 
5. Shaxsan sizning bolangiz maktabgacha ta‘lim muassasasidan so‘ng maktab 
sharoitiga moslashishi uchun nimalarga etibor qaratar edingiz?............................ 
6. Maktabgacha ta‘lim muassasalari va maktab ta‘limi o rtasidagi farqlami 
bolangiz ongiga singdira olasizmi?.... 
7. Maktab hayotidagi qonun-qoidalami bilishi va unga amal qilishiga yordam 
bcra olasizmi?................................. 
8. Maktabgacha ta‘ lim muassasalaridan qanday talab va istaklaringiz bor? 
kubi savollarga javoblar olingandan so‗ng munozarani olib borish uchun ota-
onalarga (topshiriqlar beriladi: 
- ota-onalarning maktab bo‗sag‘asidagi tashvishlari qay darajada ekanligini 
aniqlash. 
- maktabga bolalarni har tomonlama tayyorlash uchun ota-onalarni qiziqtirgan 
kitoblaming mavjudligi, 
- bolani sog‘lom muhitda tengdoshlari bilan o‗rtoqlashishga ko‗maklashishi. 
- o‗qish va sanashni bilish darajalarini aniqlashga yordam berish. 
- bolalami intizomli, tartibli, chidamli va mustaqil fikirlashga undash. 
Ota-onalar topshiriqlar yuzasidan o‗zaro munozara qilganlaridan so‗ng bolaning 
fikr va mulohazalarini tinglash hamda maktabgacha ta‘lim muassasalari 
bitiruvchilari va boshlang‘ich talim o‗qituvchilariga bolalarni maktab ta‘limiga 
o‘tishda ularni sog‘lomligiga katta e‘tibor qaratish, jismonan va aqlan
mas‘uliyatini yuklash, muassasalar bilan hamkorlikda ish olib borish vazifalarini 
bajarishdan iboratligi tushuntiriladi hamda ta‘limning keyingi turi -boshlangich 
sinflarda muvaffaqiyatli ta‘lim olishga yo‗naltiriladi. Xususan, mustahkam oilada 
sog'lom bola tarbiyasi bolalami ma'rifatli, ishbilarmon, tadbirkor, bugungi bozor 

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
iqtisodiyoti sharoitiga o‗tishning ma‘naviy-axloqiy asoslarini to‗g‘ri tushuna 
oladigan, halol, to‗g‘ri, bírovlar haqqiga xiyonat qilmavdigan, hayr-
ehson,nsahovat va murowat kabi fazilatlaming asl ma'nosini yaxshi anglaydigan 
jamiyat a‘zosi qilib tarbiyalashda maktabgacha ta‘lim muassasalari va ota-ona 
avvalo, o‗zi qolaversa, farzandlarini ham o‗rgatib bonnog‘i, har biri o‗z 
mas‘uliyatini anglab yctmog‘I «ota-ona va tarbiyachi farzand tarbiyasida 
mohirona bo‗lishi bugungi kun talablaridan biri hisoblanadi. 
Ota-onalarga topshiriq. 
Muloqotni, munozarani vujudga keltirish uchun ota-onalarga ko‗p uchraydigan 
jumlalarni tavsiya qilish mumkin. Ularni o‗qib ko‗ring va ular bolalarga qanday 
ta‘sir etishini izohlab bering. 
«Maktabga borsang, o‗shanda ko‗rasan.» 
«Bilasanmi, sen a‘lochi bo‗lsang, biz seni juda yaxshi ko‗ramiz.» 
«Sen shunday o ‗qiki, sen uchun biz qizarmaylik‖ 
Natijasi: 
Bu jumlalaming hammasi bolada o‗ziga bo‗lgan ishonchni, maktabga borishga 
xohishini so'ndiradi. Boshqacha qilib aytganda, ota-onalaming o‗z-o‗zlariga 
bergan bahosi bolasiga berilgan bahodan ustun boiadi. Shuni esda tutingki, 
bolalarni o‗zi bajarmaydigan topshiriqlar bilan band qilib qo‗ymang. Bu ulami 
yolg‘on gapirishiga olib keladi. 
«Agar diktantda xato qilsang, ko ‗rasan» kabi. Bu jazolashga taqlid qilaveradi. 
Jazolangan bolada ota-onasiga nisbatan dushmanlik paydo bolishiga olib keladi.