Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Rasmga qarab hikoya qilish illustratsiyali materiallar tarkibiga kiradi. Tarbiyachi rasmlar
y ordam ida bolalarning tevarak-atrof to‘g‘risidagi tasavvurlarini kcngaytiradi,
tafakkurlarini rivojlantiradi, xotirani mustahkamlaydi va nutqni boyitadi. Slumingdek, 
ko‗rish imkoniyati bo'lmagan narsa va hodisaiar bilan tanishtiradi, ular to ‗g‗risidagi
bilinilarini aniqlaydi va to‘ldiradi, yuqori axloqiy sifatlarni (mehnatga qiziqish, ona
tabiatga muhabbat, o‘z o'rtoqlariga sadoqat va hokazolar) shakllantirishga yordam beradi. 
Bolalarni hikoya qilishga o‗rgatish uchun narsa-buyumlarni tasvirlovchi prcdmetli
rasmlardan, sujetli rasmlardan, reproduksiyalardan, peyzaj va naturmort, etud rasmlardan
foydalaniladi. M.M.Konina bolalarni rasmlarga qarab hikoya qilishga o‗rgatishning
quyidagi mashg‗ulot turlarini ajratib ko'rsatadi:
1) narsa-buyumlarni tasvirlovchi rasmlar bo‗yicha tasviriy hikoya tuzish;
2) voqeaband rasmlar bo‗yicha tasviriy hikoya tuzish; 
3) voqeaband rasmlar asosida mazmunli hikoya tuzish;
4) voqealar ketma-ket keladigan rasmlar to‗plami asosida hikoya tuzish; 
5) peyzajli (manzarali), naturmort rasmlar bo‗yicha tasviriy hikoya tuzish. 
Tarbiyachi hikoya qilish uchun rasm tanlashda quyidagi talablarga amal qilishi kerak:
a) voqealar oddiy bo‘lish i, bolaning yoshiga qarab voqeaning murakkablashib borish
tamoyiliga amal qilishi; b) mazmuni jihatidan bolalarning yoshiga va nutqining rivojlanish
darajasiga mos bo‘lishi; d) bolaning xayolini, tafakkurini, estetik his-tuyg‗ularini,
kuzatuvchanligini, nutqini rivojlantirishga yordam berishi; e) rasmda tasvirlangan narsa-
buyumning ko'rinishi yoki voqeaning biror-bir qismida haqiqatni buzib tasvirlash hollari
bo'lmasligi. 
Turli yosh guruhlarida rasmga qarab hikoya tuzishga o‘rgatish uslubiyoti 
Kichik guruh. Bu guruhda rasmga qarab hikoya qilishga o'rgatishga tayyorgarlik
bosqichi amalga oshiriladi. Bu guruh bolalari hali o‗z fikrlarini bir-biriga bog‘lab bayon
eta olmaydilar. Ularning nutqi dialog ko‗rinishiga ega boladi. Bu yoshdagi bolalar rasmdagi
narsa-buyumlarning nomini, ularning ayrim sifatlarini va harakatlarini aytib berish
bilangina kifoyalanadilar, bu bolalarda idrokning yaxshi rivojlanmaganligi, so‗z
to‘plamining kamligi,
gaplarni to‘g‗ri tuza olish malakasining shakllanmaganligi bilan bog‘liqdir.
Rasm bo'yicha ishlashda tarbiyachining asosiy vazifasi quyidagilar: 1) rasmni ko'rib
chiqishga, undagi eng muhim narsani seza olishga o‗rgatish; 2) rasmda tasvirlangan
narsa- buyumlarning nomlarini aytishdan sekin-astalik bilan bog‘langan nutq ustida

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
(savollarga javob berish va uncha katta bo‘lmagan hikoyalar tuzish) mashq qilishga
o'tish. 
Bolalarni rasmlar bilan tanishtirish mashg‗uloti turli xilda olib borilishi mumkin.
Mashg'ulot asosan ikki qismdan iborat boladi: 
1. Savollar yordamida rasmni ko‗rib chiqish. 
2. Tarbiyachining namuna-hikoyasi bilan yakunlash. 
Mashg‘ulot uncha katta bo'lmagan kirish suhbati bilan boshlanishi mumkin. Uning
maqsadi rasmda tasvirlanganlar to‗g‗risida bolalarning tasavvurini aniqlashdan va
emotsional kayfiyatni vujudga keltirishdan iboratdir. Tarbiyachining savollari 
mashg‘ulotdagi asosiy metodik usullardan biri hisoblanadi, Shuning uchun savollarni
oldindan puxta o'ylab olish muhimdir. Bolalarga beriladigan savollar tushunarli bo‘lishi
va unga javob berishda qiyinchilik tug'dirmasligi kerak. Kichik yoshdagi bolalar rasm
asosida ikki-uch so‗zdan iborat bo‘lgan gaplar yordamida hikoya qilib berishga o'rganadilar.
Rasmni ko‗zdan kechirish bolalar nutqining to‗g‗ri va aniq rivojlanishiga yordam beradi.
Tarbiyachi, rasmda tasvirlangan narsa-buyumlarni va voqealarni to‗g‘ri aytishlarini nazorat
qilib borishi kerak.
Tarbiyachi o‗z nutq namunasi, savollari, ko'rsatmalari bilan bolalarga rasmda
tasvirlangan narsa-buyumlarning sifat va belgilarini aniq belgilovchi so‘zlarni tanlay
olishlarida yordam beradi. Kichik guruhlarda dastlabki rasmlar alohida narsa-buyumlar 
(o‗yinchoqlar yoki tanish uy jihozlari), uy hayvoniari, bolalar hayotidan olingan
murakkab bo‘lmagan voqealar tasviridan iborat bo‗ladi. Mashg'ulotdan so‘ng rasm guruh
xonasida bir necha kunga qoldiriladi. Bolalar yana bir marta rasmni ko‗zdan kechirib 
chiqadilar. Ilgari ko‗rmagan narsalarini ko‗radilar, bir-birlariga fikrlarini aytishadi.
Tarbiyachi bunday ko‗zdan kechirishlarga rahbarlik qiladi, ya‘ni ularning aytayotgan
fikrlarini aniqlashtiradi, qo'llab-quvvatlaydi, rag'batlantiradi. 
O‘rta guruh. Bu guruh bolalarining nutqi takomillashadi, fikrlashi faollashadi,
uncha katta bo‘lmagan hikoya tuza oladilar. Dastlab bolalar tarbiyachining savollari
yordamida hikoya qilib beradilar. Bu bolalarning jamoa bo‘lib tuzgan yoki tarbiyachi va
bitta bolaning hamkorlikda tuzgan hikoyasi bo‗lishi mumkin. Mashg‗ulot oxirida 
tarbiyachi bolalarning barcha aytgan fikrlarini umumlashtirib, o‘zi to‗liq hikoya qilib
beradi. So‘ngra bolalar tarbiyachining namuna-hikoyasini takrorlaydilar. Bu guruhda
tarbiyachining namuna hikoyasi bolalarning undan nusxa olishlari uchun beriladi. „Xuddi
mendek hikoya qilib bering", „Yasha, mening hikoyamni eslab qolibsan―, - deb tarbiyachi
bolalarni rag‗batlantiradi, ya'ni ushbu guruhda bolalardan mavzudan chetga chiqib ketmaslik 
talab etiladi. Namuna híkoya ma‘lum bir talablarga javob berishi kerak. O‗rta guruh
bolalarini narsa-buyumlarni tasvirlovchi va voqeali rasmlar bo'yicha tasviriy hikoya
tuzishga o'rgatish mumkin. Tarbiyachi bolalarni o‗z hikoyasida lug‗atidagi so‘zlardan, 
sifatdoshlardan, aniqlovchidan, holdan va boshqalardan keng foydalanishga o‗rgatishi
kerak. Bolalar rasmlar bo'yicha tasviriy hikoya tuzishga (bir yoki bir qancha narsa-
buyumlarning yoki obyektlarning sifatlari, xususiyatlari, harakterlari to‗g‘risidagi hikoya)
o'rganib olganlaridan so'ng voqeaband suratlar bo‗yicha voqeaband hikoyalar tuzishga
o‘rgatiladi. Bolalar tarbiyachi yordamida tasviriy harakterga ega bo‗lgan bog‘langan hikoya 
tuzadilar. Bu sckin-astalik bilan bolalarni mustaqil ravishda voqeaband hikoyalar
tuzishlariga yordam bcradi. 

---