O. Nazarbaev, b erejepOva, b. QalmuratOv İSBİlermenlik tiykarlari

2. marketing izertlewleri, onın’ maqset ha’m wazıypaları
Marketingnin’ tiykarg’ı printsipleri – bul bazardı biliw, bazarg’a 
iykemlesiw ha’m bazarg’a ta’sir o’tkiziwden ibarat. Marketingnin’ tiykarg’ı 
wazıypası – bazar kontseptsiyasının’ strategiya ha’m taktikasın islep 
shıg’ıwdan ibarat. En’ ulıwma ko’riniste marketing strategiyası ka’rxana 
imka’niyatlarına bazar talaplarının’ da’rejesine iykemlesiw. Taktika 
degende strategiyalıq maqsetlerge erisiw ushın marketing printsipleri ha’m 
wazıypalarına muwapıq islegen ka’rxananın’ xızmeti tu’siniledi.
Ka’rxana qarıydardı ku’tip otırmaydı, ba’lki bazardı ha’r ta’repleme 
u’yrenedi ha’m sog’an muwapıq o’nim islep shıg’arıw boyınsha za’ru’r 
qarar qabıl qıladı. Marketingnin’ ulıwma printsipleri ha’m wazıypalarına 
qarap marketing xızmetinin’ mazmunı belgilenedi. Olardın’ arasında 
en’ a’hmiyetlileri: marketingti qollanıw menen baylanıslı ma’selelerdi 
kompleksli ra’wishte u’yreniw; o’nim assortimentin rejelestiriw, talap 
ha’m sawdanı rawajlandırıw ilajların islep shıg’ıw; sawda ha’m bo’listiriw, 
marketing xızmetin basqarıw ha’m qadag’alaw.
Marketingnin’ ulıwma ha’m arnawlı maqsetleri bar. Marketing 
izertlewlerinin’ tiykarg’ı wazıypaları, anıq bazardı u’yreniw, og’an shıg’ıw 

---

39
ha’m ol jerde bekkem orın iyelew ushın ka’rxanalar o’z imka’niyatların 
izertlep shıg’adı.
Marketing izertlewleri, kommertsiyalıq izertlewlerden ibarat bolıp, 
bir qatar izertlew kompleksin o’z ishine aladı: bazardı izertlew; tovardı 
izertlew; sawdanı izertlew; ka’rxananın’ ishki imka’niyatların izertlew; 
reklamanı izertlew; nıshandı tallaw; sırtqı marketingti izertlew.
Bazardı izertlew: bazardın’ ko’lemin anıqlaw, onın’ rawajlanıwı 
ha’m ma’wsimligi; bazardın’ subektlerin, bazardag’ı sawdanın’ tu’rlerin 
ha’m usılların u’yreniw; tutınıwshılardın’ quramın, jasın, aymaqlar 
boyınsha jaylasıwın, sotsiallıq jag’dayın, jınısın, semyalıq jag’dayın, 
qarıydardın’ minez-qulqın anıqlaw; bazardın’ du’zilisine ta’sir etetug’ın 
ulıwma ekonomikalıq ha’m basqa da faktorlardı tallaw; o’nimdi satıwda 
ha’m bazardag’ı ulıwma sawda summasında onın’ geografiyalıq ha’m 
demografiyalıq salıstırma u’lesin, bo’listiriw kanalların, tovar aylanısının’ 
ko’lemin ha’m baha du’zilisin tallaw.
Tovardı izertlew: nishang’a alıng’an jan’a tovardı tallaw, sınaw 
ushın tan’law, tutınıwshılarg’a qolaylıg’ı, tovarlardın’ fizikalıq o’zge-
shelikleri ha’m xarakteristikası, oraw ha’m jaylastırıw; ba’sekiles tovar-
lardın’ jetiskenlik ha’m kemshiliklerin tallaw; assortiment quramın 
a’piwayılastırıw imka’niyatların u’yreniw; islep shıg’arılg’an o’nimlerdi 
qollaw ha’m isletiwdin’ jan’a usılların izlew.
Sawdanı izertlew: ayırım aymaqlar boyınsha satılg’an o’nim 
ko’lemindegi ayırmashılıqlardı anıqlaw. Sawda aymaqların belgilew ha’m 
onı qayta ko’riw, jan’a aymaqlardag’ı qosımsha imka’niyatlardı izertlew; 
sawda xızmetkerlerinin’ jumıs na’tiyjeliligin tallaw, ka’rxananın’ abırayın 
ha’m onın’ ba’sekilesleri haqqındag’ı pikirlerdi u’yreniw; sawda ha’m 
ko’rgizbe o’tkiziw usılların tallaw ha’m bahalaw; tovarlardın’ ha’reket 
usılların, bo’listiriw jolların tallaw; usaqlap satıw tarawındag’ı awısıq 
tovarlardı dizimnen o’tkiziw.
Ka’rxananın’ ishki imka’niyatların izertlew: ka’rxananın’ xojalıq 
xızme tinin’ juwmag’ın tallaw; qarjı jag’dayın bahalaw; firmanın’ infra-
struktura, investitsiya ko’lemin bahalaw; firma o’nimlerinin’ ba’sekige 
shıdamlılıg’ın tallaw; ka’rxananın’ ba’sekige shıdamlılıg’ın tallaw ha’m 
ba’seki imka’niyatların bahalaw.
Reklamanı izertlew: reklama tarqatıw qurallarının’ na’tiyjeliligin 
ha’m salıstırma qunın tallaw; reklamag’a xabarlasıw, reklama dizay ni, 
su’wretlew ha’m tayarlaw jumısların tallaw; reklama jumısın sho’lkem-
lestiriwdi u’yreniw.

---

40
Nıshanlardı tallaw: keleshek ha’m da’wirli-aralıq maqsetlerdi a’melge 
asırıw boyınsha alıp barılatug’ın izertlewler; nıshanlardın’ xarakterine 
qaray olardı u’yreniw boyınsha o’tkiziletug’ın izertlewler quramı ha’r qıylı 
bag’darlarda bolıwı mu’mkin.
Marketing izertlewlerinde en’ ko’p tarqalg’anı talaptı yamasa marke-
tologlar tili menen aytqanda «tutınıwshını tallaw» a’hmiyetli orın tutadı. 
Tutınıwshını tallaw bazardın’ jag’dayın izertlewdegi birinshi basqısh 
esaplanadı. Ol 3 bo’limnen turadı: bazar segmentatsiyası, tutınıwshı 
talabının’ sebeplerin u’yreniw ha’m qanaatlandırılmag’an mu’ta’jlikti anıq-
lawdan ibarat.