O. Nazarbaev, b erejepOva, b. QalmuratOv İSBİlermenlik tiykarlari

3. tovar sawdasının’ ha’reketi
Marketingnin’ en’ a’hmiyetli ha’m ajıralmas bo’legi bul o’nimdi satıw 
ha’m bo’listiriw bolıp esaplanadı. Bul jerde islep shıg’arılg’an o’nimdi 
tutınıwshıg’a jetkiziw ma’selesi sheshiledi. Da’lda’lshı firmalar o’zlerinin’ 
baylanısları, ta’jiriybesine tayanıp islep shıg’arıwshı ka’rxanalarg’a ko’p 
na’rselerdi usınıs etedi. Sol sebepli ko’pshilik ka’rxanalar o’z tovarların 
bazarg’a da’lda’lshılar arqalı usınıs etedi. Bo’listiriw jolı tovardın’ islep 
shıg’arıwdan tutınıwshıg’a qarap ha’reket etetug’ın jolı. Bo’listiriw jolı 
to’mendegi wazıypalardı orınlaydı: tovar ha’m xızmetlerdi bir orınnan 
basqa jerge ko’shiriw; tovar ha’m xızmetke yamasa onnan paydalanıw 
ushın mu’lk iyesi huquqın beriw; tovarlar buyırtpasın, qa’wip-qa’terdi 
o’z moynına alıw; ushırasıw ha’m so’ylesiwler alıp barıw; bazar 
mag’lıwmatların tallaw.
Bo’listiriw kanalının’ to’mendegi basqıshları bar:
1. Nol basqıshlı kanal − ka’rxana islep shıg’arg’an tovarlardı tutınıw-
shıg’a tuwrıdan-tuwrı o’zlerinin’ firma du’ka’nları arqalı jetkizedi ha’m 
t.b.
2. Bir basqıshlı kanal – islep shıg’arıwshı ka’rxana, da’lda’lshı ha’m 
tutınıwshı bolg’an kanal.
3. Eki basqıshlı kanal – islep shıg’arıwshı ka’rxana, eki da’lda’lshı 
(ko’tere ha’m usaqlap satıwshılar) ha’m tutınıwshılardan ibarat bolg’an 
kanal.
4. U’sh basqıshlı kanal – islep shıg’arıwshı, u’sh da’lda’lshı (ko’tere 
ha’m usaqlap satıwshılar arasındag’ı mayda ko’tere satıwshılar) ha’m 
tutınıwshılardan ibarat kanal.
Basqıshları ko’p bolg’an kanallar islep shıg’arıwshı ushın olardı 
qadag’alaw imka’niyatların to’menletedi. Keyingi waqıtları bo’listiriw 

---

41
kanalları arasındag’ı kelispewshiliklerdin’ aldın alıw ushın vertikal 
marketing sisteması (VMS) payda boldı. VMS sha’rtnama qatnasıqları 
menen baylanısqan erkin firmalardı o’z ishine aladı. Da’lda’lshılar 
orınlaytug’ın wazıypa ha’m xızmetler og’ada ko’p bolıp olardın’ qatarına 
to’mendegilerdi kirgiziw mu’mkin: satıwda sho’lkemlestiriw jumısların 
orınlaw; transportirovka, ju’kti qamsızlandırıw; sawda ha’reketlerin 
qarjılandırıw; satıwdan keyingi texnikalıq xızmet ko’rsetiw; bazar 
haqqında mag’lıwmat toplaw ha’m onı usınıw, tanıstırıw.