O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I
Download 88 Kb. Pdf ko'rish
|
Ped
|
bilan oltin-kum ush to 'plash uchun bo ‘/may, balki и orqali inson uchun :arur
narsalarga ega bo 'lishdir ”. Beruniyning fikricha, yoshlarning ijtimoiy kam oloti ilm -fan yordami bilan tarbiyalanadigan yuksak intellektual va axloqiy qoidalarni ham m a joy d a joriy qilish jarayonida am alga oshiriladi. U insonning axloq - odobli bo ‘lishi, yurish-turish va hayot kechirishning barcha qoidalariga rioya qilishi lozim ligini, bu esa uning o ‘ziga bog‘liqligi hususida shunday yozadi: “Inson o 'z ehtiroslariga hukmron, ularni о 'zgartirishga qodir, о ': jo n va tanini tarbiyalar ekan, salbiy jih a tla rn i maqtagulik narsalarga aylantirishga uni m a ’naviy shifokorlik bilan davolashga hamda asta- sekin axloq haqidagi kitoblarda ко ‘rsatilgan usullar bilan illatlarni bartaraf etishga qodirdir” . Beruniy insonning tabiati va insonning jam iyatdagi o ‘rni masalalariga baho berishda ham o ‘z davrining yirik tarbiyashunos olimi edi. O lim o ‘z asarlarida inson 238 o 'z m ohiyatiga ko‘ra ijtimoiy mavjudot ekanligini, u faqat boshqa kishilar bilan birgaliqda yashay olishini ta'kidlaydi. M utafakkir iisonning olijanobligi haqida mulohaza yuritib, insonning qiyofasi uning hayot tarzi, ta'lim-tarbiyasi bilan aniqlanadi, degan xulosaga keladi. Mana shu fikrlarining o'ziyoq Beruniyni kishilik jam iyati vujudga kelishi va insonning ta'lim-tarbiyasi muammosiga aql-idrok bilan yondoshganini ko‘rsatadi. Beruniy ayni chog'da iste'dodli tarbiyashunos bo‘lgan. Olimning “Kitob al-javohir fi-ma'rifat al-javohir” ("M ineralogiya"). "Al asorul boqiya anil-qurun il-xoliya" ("Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”), ''A ttafhim -li avoidi sinoatit tanjim ” (“M unajjimlik san'atidan boshlang;ich tushunehalar”), “Tarixul hind". (“Hindiston”) va boshqa asarlarida pedagogika va psixologiya m asalalariga oid g'oyat qimmatli fikr-mulohazalari mavjuddir. Olim ilm iy-pedagogik faoliyatida o 'z davrida ma'lum bo'lgan deyarli barcha fan yutuqlariga tayangan, tarbiyashunoslik va ruhshunoslik ilmi bo‘yicha dadil fikrlarni ilgari surgan. “H ind munajjimlari yoniga borganimda", - deb yozadi u “Hindiston” asarida, - dastlab о 'zimni muallim huzuridagi shogird kabi tutdim, chunki men ular orasida muhojir va ularning yutuqlari, usullaridan bexabar edim. Shu borada bir oz bilim orttirgach, men ularga riyoziyot fanining haqiqiy usullarini tushuntira boshladim. Ular huzurimga to ‘p-to ‘p bo 'lib ke/ar, hayron qolar, shuningdek, m endan fo y d a li bilim olishga intHishardF. Bilim tarqatish ishtiyoqi bilan to'lib-toshgan Beruniy yevklidning riyoziyot ibtidosi haqidagi kitobi va Ptolemeyning “Al-m agest” asarini hindlarning sanskrit tiliga tarjim a qilgan. Bundan tashqari, hindlarga o'zining usturlob haqidagi asarini aytib turib yozdirdi. Talabalar tushunishi oson bo’lishi, hamda ular turli kitoblam i qidirib yurm asligi uchun u o 'z asarini iloji boricha sodda yo‘sinda yozar edi.Beruniy “Tafxim” (“M unajjim lik fanining ma'lumot-larini tanishtirish kitobi”) nomli asarida didaktika muammolariga, ayniqsa, riyoziyot fanlarini o'qitish va uni keng yoyishga jiddiy e'tibor bergan. Olimning mazkur asari o'zig a xos qomusdir, unda arifmetika, algebra, xandasa va falakiyotga oid turli masalalar bo'yicha talay ma'lumotlar to'plangan. Shu boisdan “Tafxim”ni faqat muhim ilmiy asar debgina emas, balki g 'o y at ko'p qirrali tarbiyaviy hikmatlarga boy o 'q u v qo'llanm asi desa 2 3 9 bo‘ladi. Beruniy o ‘zining m a'rifiy-pedagogik qarashlarida ta'lim- tarbiya birligi va axloq m asalalariga ham faqat o ‘z davrining yetuk mutafakkiri sifatida em as, balki yetuk tarbiyashunos olim sifatida yondoshadi. Iste'dodli mutafakkirning m a'rifiy- didaktik qarashlarida, o ’quvchi-talabalarni o ‘qitish va tarbiyalash jarayonida, birinchidan, turli m avzular yuzasidan m ulohazalar yuritishni, shuningdek, o ‘quvchi- talabani zeriktirm aslikni, xotirasiga malol keltirmaslikni ta'kidlab: Download 88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|