O 'z b e k is t o n respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsuc ta’lim vazirligi r. A. Z o h id o V
Download 30.82 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- V BOB. TERM ODINAM IKANING IKKINCHI QONUNI
- Де = [ ( e , + y e q i -e 2)l - Cr (88)
- Yechish: 1-nuqta: P, = 60 bar; Т ,= 9 0 0 К; v, — Holat tenglamasidan: RT, _ 2 8 7 - 9 0 0 v = қ
- VI BOB. SUV BU G ‘I 21-§. Bug‘lanish va bug‘ning termodinamik parametrlari
N a z o ra t savollari 7. Qanday termodinamik jarayonlarni bilasiz? 2. Izoxorik jarayon tahlilini kelfiring. 3. Izobarik jarayon tahlilini keltiring. 4. Izotermik jarayon tahlilini keltiring. 5. Adiabatik jarayon tahlilini keltiring. 6. Politropik jarayon tahlilini keltiring. 41 V BOB. TERM ODINAM IKANING IKKINCHI QONUNI 17-§. Aylanma jarayonlar Jism bir q ancha o'zgarishlarga uchrab, ish bajarib, yana o'zining dastlabki holatiga qaytib kelishiga a y l a n m a j a r a y o n l a r deyiladi. Aylanma jarayon degani - sikl (davriylik)dir. Agar jarayon soat strelkasi bo'ylab harakat qilsa, ya’ni kengayish chizig‘i siqilish chizig'idan loqori joylashgan b o ‘lsa, bunday aylanma jarayon to‘g ‘ri sikl deyiladi. Bu siklda kengayish ishi torayish ishidan katta bo'ladi. Bu sikl b o'yicha barcha issiqlik mashinalari ishlaydi. (11-rasm) Agar jarayon soat strelkasiga qarama-qarshi yo‘nalgan b o ‘lib, kengayish chizig‘idan pastda joylashgan b o ‘lsa, bunday aylanm a jarayon teskari sikl deyiladi. Bu siklda kengayish ishi torayish ishidan kichik b o ‘ladi. Bu sikl bo'y icha b archa sovitish mashinalari ishlaydi. (12-rasm) Ishchi diagram m a bo'lgan P-V diagram mada aylanma jarayonlarni ko'rishimiz m um kin. 11-rasm. To'g'ri aylanma jarayonning P-V diagrammadagi ko‘ rinishi. la 2 — kengayish chizig'i; 2vl — siqilish chizig'i; q! — berilgan issiqlik miqdori; q2 — ajralgan issiqlik miqdori P issiq m anba T ^ c o n s t P issiq m anba T ,= c o n s t sovuq m anba T 2= const sovuq manba T=const ® 12— rasm. Teskari aylanma jarayonning P- V diagrammadagi ko'rinishi. Ia2 — kengayish chizig'i; 2vl — siqilish chizig'i 42 K o'rib chiqilganlardan shu m a ’lum bo'ldiki, issiqlik mashinalarining ishlashi uchun issiq m anbadan tashqari harorati past b o ‘lgan sovuq manba h am zarur ekan. T o 'g 'ri sikl foydali ish koeffitsienti bilan ifodalanadi. Siklning foydali ish koeffitsienti jismga berilgan issiqlikning qanchasi ishga aylanganligini bildiradi. I Л,= ' Й2 _ J _ Я_2_ Я, ( 80 ) Я> Я i h, < 1 (100%) issiqlik mashinalari uchun F IK taxm inan 40% ni tashkil etadi. Teskari sikl sovitish koeffitsienti bilan ifodalanadi va u e harfi bilan belgilanadi. Яг e = ---------- (81) Ч\ - Я 2 £> 1. Sovitish mashinalari uchun e (3+7) gacha bo'ladi. A y la n m a jara y o n la r to'g'risidagi tu s h u n c h a m iz n i m u s tah k am lash uchun issiqlik mashinalarining ishlashini xarakterlaydigan eng ideal siklni ko'rib chiqamiz. 1 8 -§ . K arno sikli Bu sikl aylanma jarayonlar ichida eng ideal sikl bo'lib, ikkita izotermik, ikkita adiabatik jarayondan tashkil topgandir. Uning ikkita diagrammadagi ko'rinishini chizamiz. 13-rasm. a) Kamo siklining P-v diagrammasi; b) Karno siklining T-s diagrammasi. ab — izotermik kengayish, be — adiabatik kengayish, cd — izotermik torayish, da — adiabatik torayish 43 a nuqtadan boshlab issiqlik manbai bo'lgan issiqlik beruvchidan ishchi jismga issiqlik beriladi, shuning natijasida izotermik kengayish jarayoni sodir bo'ladi. Kengayish jarayoni be jarayoni bo'ylab adiabatik ravishda davom etadi, bu esa tashqi m uhit bilan issiqlik almashinmaganligi tufayli ichki energiya o'zgarishi hisobiga bo'ladi. С nuqtadan boshlab siqilish jarayoni boshlanadi, bu esa issiqlikni harorati kichik bo'lgan sovuq manbaga olib ketish hisobiga amalga oshiriladi. Demak, cd jarayoni izotermik siqilish jarayonidir. Siqilish jarayoni с nuqtada tugamay, da jarayoni orqali adiabatik ravishda ichki energiya o'zgarishi hisobiga amalga oshiriladi. Shunday qilib, ishchi jism o'z ining boshlang'ich holatidan chiqib, a w a l kengayib, so'ngra torayib yana o'z ining aw algi holatiga qaytib keladi, ya’ni ish bajariladi. Har qanday ixtiyoriy olingan siklning foydali ish koeffitsienti quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi. 92 n r ! - ' (82) bu erda: ri, — foydali ish koeffitsient % q, — keltirilgan issiqlik miqdori J, kJ q,=AsT, q2 — olib ketilgan issiqlik miqdori J, kJ q2=AsT2 Ooydali ish koeffitsientini Karno sikli uchun quyidagi ifoda yordamida yozishimiz m um kin: Г, Л,к = 1 -ў - (83) bu yerda: Tj — issiq m anbaning harorati, °K; T 2 - sovuq m anbaning harorati, °K. K a r n o s ik l in i n g foydali ish k o e f f its ie n ti issiqlik m a n b a y i va sovutgichning harorati b o'yicha aniqlanadi. h,k< l , (60%) (84) Teskari K a rn o sikli uchun: T 2 £ Т» rp (85) I x — 1 7 44 1 9 - § . T erm odinam ikaning ikkinchi qonuni T e r m o d in a m ik an in g I qonuni issiqlikning ishga va ishning issiqlikka aylanishini ta ’kidlaydi, lekin bu aylanishlar qaysi sharoitlarda amalga oshishini k o ‘rsatmaydi. T erm odinam ikaning I qonuni issiq jismdan sovuq jismga issiqlik o ‘tishi va aksincha bo'lishi t o ‘g‘risidagi savolga javob bera olmaydi. Issiqlik issiq jism d a n sovuq jismga o'tadi. Ish bajarish hisobiga issiqlik miqdori y o ‘nalishini o ‘zgartirish mumkin. Tabiatda ish issiqlikka ishqalanish, zarb va boshqalar hisobiga aylanadi. Issiqlik m ashinalarida issiqlik ishga issiqlik manbayi va sovutkichlarda haroratlar farqi mavjudligida aylanadi. Bunda issiqlikning hamm asi ishga aylanmaydi. Term odinam ikaning II qonuni issiqlik oqimining yo‘nalishini va shart - sharoitlarni ko'rsatadi. T erm o d in a m ik a II qonunining m atem atik ifodasi: dO d s > y - (86) bu yerda S — entropiya; dQ — issiqlik m anbayidan olingan issiqlik miqdori; T — issiqlik m anbayining mutlaq harorati. Tenglik belgisi qaytar jarayonlar uchun; tengsizlik belgisi qaytmas jarayonlar u c h u n ishlatiladi. T erm o d in a m ik an in g II-qonuni k o ‘p t a ’riflaiga ega. U lardan asosiylari quyidagilardir: Sadi Karno t a ’rifi: issiqlikni mexanik ishga aylantirish uchun haroratlar farqi bo'lishi kerak (y a’ni issiqlik manbayi va sovutkich). Klauzius t a ’rifi: issiqlik kompensatsiyasiz o ‘z - o ‘zicha sovuq jism dan issiq jismga o 't a olmaydi. T o m so n t a ’rifi: issiqlik mashinalariga berilgan issiqlikning ham m asini ishga aylantirib bo'lmaydi. Bu issiqlikning bir qismi sovutgichga uzatiladi. Agar issiqlik b u tunlay ishga aylantirilsa, II turdagi abadiy dvigatellar yaratilgan b o 'l a r edi, lekin bunday dvigatellarni yaratib bo'lm aydi. 20-§. Eksergiya J i s m n i n g b o s h l a n g ' i c h h o l a t i P , , T , d a n a t r o f - m u h i t b i l a n m uvozanatlashgan oxiigi holati ko'rsatkichlari P n va T 0 gacha bo'lgan qaytar ja ra y o n d a maksimal ish olish m um kin. Ishchi jism bajarayotgan 45 maksimal ishlash qobiliyati eksergiya deyiladi va e harfi bilan belgilanadi. Bunda sovutgich sifatida T (l haroratli tashqi m uhit qabul qilinadi va jarayon oxirida ishchi jism uni o'rab turuvchi m uhit bilan term odinam ik muvozanatga keladi. Yopiq tiz im la r u ch u n jism lar energiyasining o'z g arish in i k o 'rib chiqamiz. Ishchi jism P, V, T va С ko'rsatkichlar bilan qaytar jarayonni amalga oshirib, term odinam ikaning I qonuniga asosan jarayonda atrof- muhit bilan ishchi jism ichki energiyasining o'zgarishi unga tashqi issiqlik ta ’siri (kiritilishi va chiqarilishi) bilan yoki ish bajarish hisobiga amalga oshirilishi m u m k in . Ishchi jism ga issiqlik kiritish (yoki chiqarish) jarayonning muvozanatlash shartini bajarib, o 'r a b turuvchi m uhitning o'zgarm as harorati T (l amalga oshiriladi, ya’ni berilgan holat uchun 5 q= T 0ds. Yopiq tizimda jism eksergiyasi ds bajarilgan ishdan o'rab turuvchi m uhit bosimini yengish uchun sarf bo'lgan ish (P„d&) ni ayirmasiga teng bo'ladi. Shunday qilib: d e = 5q — du — P0d 9 = T 0ds — du — P 0d9. Integrallab solishtirma eksergiyani hosil qilamiz: e = T o (s« 's) - (un “ u ) “ P o (&<, “ &) = ( u “ u o>- T « ( s - s o) + P 0( 9 - a 0) yoki e = (h - h 0) - T„ (s - s„) bunda h va S0 — ishchi jism ning un i o 'r a b turgan m uhit bilan muvozanatlashadigan entalpiyasi va entropiyasi. T, haroratli issiqlik manbaidagi o 'rab turuvchi muhit harorati T n ga teng haroratli issiqlik qabul qiluvchi (sovutkich) dan va ishchi jism dan tashkil topgan izolatsiyalangan tizimda issiqlik m anbaidan ishchi jismga q, miqdorda issiqlik berilgan bo'lsin. Bu holda olinishi m um kin bo'lgan maksimal K arnoning T, - T 0 oralig'ida amalga oshadigan qaytar sikli ishga teng bo'ladi: L _ ’Il k 4| Karno sikli uch u n FIK. I l Л, 1 T) ekanligidan issiqlik oqimi uchun eksergiya ifodasini olamiz. T eq = q / l - j ^ ) (87) 46 Eksergiya tushunchasidan issiqlik apparatlari jarayonlarining m u k a m - mallik darajasini tahlil qilish uch u n foydalanildi. Issiqlik apparatiga P p T, param etrli ishchi jism oqimi kiritilganda issiqlik manbasidan q, issiqlik olinadi, P2, T 2 param etrlar bilan apparatdan chiqariladi, shunda apparatda [ f foydali ish bajariladi. Eksergiya yo ‘qolishi Де quyidagiga teng: Де = [ ( e , + y e q i -e 2)l - Cr (88) b u n d a e, va e —jism ning va issiqlik oqim ining apparatga kirishdagi eksergiyasi, e2 — appa ratdan chiqishdagi eksergiya Cr — ishchi jism bajargan foydali ish. Eksergiya F IK Ae Ле = 1 - Т _ (89) ci b u n d a Ae — kirishdagi va chiqishdagi eksergiyalar farqi e, — kirishdagi eksergiya. M asalalar 1. 1 kg havo 927°C va 27°C haroratlar oralig'ida K a m o sikliga berilgan issiqlik Q ,= 30kJga teng. Siklning F IK n i va foydali ishni toping. л = 1 - ^ - = 1 - — = 0,74 (74%) 1 T, 1150 (/4/oJ Л = L = t ] 1 • Q ,= 0 ,7 4 • 3 0 k J= 2 2 ,2 kJ 2. Bosimi P = 8 b a r va t=250°C bo 'lg an 1 kg kisiorodning entropiyasini aniqlang. Issiqlik sig'imi o'zgarm as deb hisoblang. T P S = C„ In -------- R In— P ^ 2 1 3 p ifodadan entropiyani aniqlaymiz. Ikki atom li gazlar uchun |iC r= 29,3 k J /k m o l • К va R = 8 ,3 1 4 kJ/k m o l • К b o'lgani u c h u n , u nda 47 ——— In ——— — _____ 2.303 In 32 273 32 8 32 273 1,013 S = 0 , 5978-0,5373=0,0605 k J / k g - K . 3. 6,4 kg azot gazining P = 5 bar va t= 3 0 0 nC b o ‘lgandagi entropiyasini aniqlang. Issiqlik sig‘imini o'z garm as deb hisoblang. Javob: S = l , 9 4 k J / k g - K . 4. ] kg kislorod t 1=127 °C bo'lganda hajmini 5 m arotaba orttiradi, shunda harorati t 2=27"C gacha kamayadi. Issiqlik sig'imini o'zgarm as deb hisoblab, entropiyaning o'zgarishini aniqlang. Javob: AS=0,2324 kJ/kg • К 5. Haroratlari t ,=627 °C va t 2=27 °C bo'lgan 1 kg havo K a rno siklini bajaradi, bu n d a eng katta bosim 60 bar, eng kichigi esa 1 b ar ga teng. H a r bir nuqtadagi param etrlarni - ish, term ik F IK , keltirilgan va olib ketilgan issiqlikni aniqlang. Yechish: 1-nuqta: P, = 60 bar; Т ,= 9 0 0 К; v, — ? Holat tenglamasidan: RT, _ 2 8 7 - 9 0 0 v ' = қ ~ 6 0 - i o 5 = 0,043 m 3 / k g - 2-nuqta: T = 9 0 0 K; P2 - ? 2-3 adiabatik jarayon uchun: p T JL — | ^ ) ‘" = 3 « = 46,S P 2 = I 46,8 = 46,8 bar 1 -2 izotermik jarayon uch u n P V = R v 1 I 2 v2 P,v, _ 6 0 - 0 , 0 4 3 v> = P2 ~ 46,8 = ° ’055 m V kg- 3 -n u q ta : 48 Р3 = 1 bar; Т .= 3 0 0 К; v, - ? R T ; 2 8 7 - 3 0 0 v3 j •JO"' = 0 ’8 6 1 m ’A g - 4-nuqta: T, = 300 К 4-1 adiabatik ja ra y o n uchun: P T — ~ f = ( / Г ' = 46,8 4 ^ J Р* ‘ 4ад - ! . 284bar 3-4 izotermik jara y o n uch u n P, v,= P, v, j 4 4 /\ v 3 1-0,861 v3 = - j 2 8 4 = 0 >6 7 1 m Vkg. Siklning FIK: _ TX- T 2 _ 9 0 0 -3 0 0 П, y, 900 =0,667 Keltirilgan issiqlik miqdori: „ т , V, 0,055 9, = 2 , 3 0 3 - 0 , 2 8 7 - 9 0 0 - - = 6 3 , 6 kj / kg ^1 U ,U 4 _ > Olib ketilgan issiqlik miqdori: P T . v3 0,861 (72 = K 1 :№ — =2 ,3 0 3 -0,287 -300 = 21,5 kJ/kg. Siklning ishi: /0 = q , - q 2 = 6 3 ,6 -2 1 ,5 = 42,1 kJ/kg. 6. 1 kg azot va 1 kg v od o ro d harorati t ,= 1 5 °Cda 0,1 M P a d a n 1 M P a bosim gacha izotermik siqiladi. Qaysi gaz u ch u n entropiya katta b o 'ladi va nec ha m arotaba (boshqa gaz entropiyasining o'zgarishiga nisbatan)? 49 Javob: S w, / S , v, = 13,9 7. H aro rati 100 nC va b u g 'lan ish issiqligi r= 2 25 7 k J/k g ga teng b o 'lgand a 1 kg suvning bug'lanishidagi entropiyasini aniqlang. Javob: IS = 6,05 kJ/kg • К Nazorat savollari 1. Aylanma jarayonlar deb nimaga aytiladi? 2. Karno sikli va uning FIK? 3. Termodinamikaning II qonuni nimani izohlab beradi? 4. Termodinamika II qonunining analitik ifodasini keltiring. 5. Eksergiya haqida tushuncha bering. 6. To ‘g ‘ri va teskari sikl nima ? 50 VI BOB. SUV BU G ‘I 21-§. Bug‘lanish va bug‘ning termodinamik parametrlari M a’lum ki, barcha m oddalar h arorat va bosim ga bog‘liq ho ld a q attiq, suyuq va gaz h o latid a (fazalarda) b o 'lish i m um kin. M o d d an in g bir holatdan ikkinchi holatga o 'tish i faza o'zgarishi yoki fazaviy o‘tish deb ataladi. M asalan, suyuq fazaning gaz fazaga o ‘tishi — bug' hosil b o 'lish ; gaz fazaning suyuq fazaga o 'tish i esa kondensatsiya deyiladi. Bug‘lanish: M oddaning suyuq holatdan bug1 holatiga o ‘tishi bug'lanish deyiladi. B unda m olekulalarning bir qism i suyuqlik yuzasidan ajralib chiqadi va uning ustida bug‘ hosil qiladi. B ug'lanishda ajralib chiqayotgan m olekulalar yuzada qolgan m olekulalarning tortishish k uchini yengadi, y a’ni ular shu kuchlarga qarshi ish bajaradi. M olekulalar bu ishni o 'z in in g issiqlik harakati, kinetik energiyasi hisobiga bajaradi. M a’lum ki, h am m a m olekulalar ham bun d ay ish bajaraverm aydi. K inetik energiyasi ancha katta b o'lg an m olekulalargina bunday ish bajara oladi. A gar su yuq lik n in g h a ro ra ti o 'z g a rm a s saqlab turilsa, y a ’ni u nga to 'x to v s i z is siq lik k e ltir ib tu r i ls a , u h o ld a u c h ib c h iq a y o tg a n m olekulalarning soni to'xtovsiz ortib boradi. Lekin bug' m olekulalari tartibsiz harakatda b o 'lg an i uchun ular suyuqlikdan bug'ga o 'tish i bilan b ir vaqtda, teskari jara y o n - kondensatsiya ham hosil b o 'la d i. A gar b u g 'la n ish yopiq idishda k etay o tg a n b o 'lsa , u hold a, b u g ' m iq d o ri m uvozanat qaror topguncha, ya’ni suyuqlik va bug' m iqdorlari o 'zg arm as b o 'lg u n ch a ortaveradi. Bu vaqt birligi ichida suyuqlikdan chiqib ketgan m olekulalar soni shu vaqt ichida suyuqlikka qaytayotgan m oleku lalar soniga teng, deganidir. Suyuqligi bilan din am ik m uvozanatda turgan b u g ' - to‘yingan bug‘ deyiladi. M uvozanat vaqtida bug'ning zichligi o'zgarm as bo'ladi, bu zichlik m uayyan bosim ga to 'g 'r i keladi. Bu bosim to‘yingan bug'ning elastikligi deyiladi. T o 'y in g an b u g 'n in g bosim i h aro rat ko'tarilishi bilan ortadi. H aro rat qan ch a yuqori bo'lsa, suyuqlikning sh u n ch a k o 'p m olekulalari gaz fazaga o 'ta d i va b u g 'n in g m uvozanat topgandagi zichligi, b ino barin , bosim i sh u n ch a lik katta b o 'la d i. S uyuqlikka tegib tu rg an va u n in g ustidagi b o 'sh liq n i to 'y in tirad ig an b u g ' — to'yingan nam bug* deyiladi. T o 'y in g an nam b u g ' — b u g ' bilan ju d a m ayda suv to m ch ila rin in g aralashm asidir. B ug'dagi suyuqlik zarralarining m iqdori b u g 'n in g quruq yoki nam lik darajasini belgilaydi. Agar suyuqlik o 'z g a rm a s b o sim da isitilsa, u n in g m o lek ulalarining 51 b a rc h a h ajm b o 'y ic h a harak at tezligi o rtad i va b u g 1 hosil b o 'lish i kuchayadi. B ug' hosil b o 'ladigan bosim ga q a t’iy m uvofiq keladigan m uayyan h aro ratd a bug'lanish jarayoni qaynash jarayoniga aylanadi. Qaynash. Suyuqlikning faqat erkin sirtidan em as, balki bu tu n hajm i b o 'y ich a intensiv ravishda bug'ga aylanishi va bug' pufakchalarining tez hosil b o 'lish i va ko'payib borishi — qaynash deb ataladi. Qaynash sodir bo'ladigan harorat va bosim bir-biriga b og'liqdir. U lar to‘yinish harorati tm va to‘yinish bosimi pm deb ataladi. H arorat va bosim i to'yinish bosim i va haroratiga teng, lekin tarkibida suv zarralari bo 'lm agan bug‘— quruq to‘yingan bug‘, deb ataladi. To‘yingan bug‘ning bug4 saqlami. Bug' hosil b o'lish jaray o n id a nam b ug‘ m ikdori kabi quruq b u g 'n in g m iqdori ham 0 d an 1 gacha o'zgarishi m um kin. Agar 1 kg bug 'da X kg quruq bug' va ( l -Л) kg nam b o 'lsa, X - kattalik b u s ' saalam i yoki bug'ning quruqlik darajasi deyiladi, ya’ni bu kattalik nam bug' tarkibidagi quruq bug' m iqdoridir. (1-Л) — kattalik esa nam saqlami yoki bug'ning namlik darajasi deyiladi. Masalan, J = 0,85 bo'lsa, (1-Л )=(1-0,85)=0,15 bo'ladi, ya’ni to'yingan nam bug 'd a 85 % quruq bug', 15 % suv b o'ladi. 0 ‘ta qizigan bug‘ Agar to'yin gan quruq bug'ga o 'zg arm as bosim da issiqlik berilsa, uning harorati ko'tariladi, hajm i ortadi va to 'y in g an quruq b u g ' o 'ta qizigan bu g 'g a aylanadi. B ug 'n in g o 'ta qizish darajasi, At h aro ratlar ayirm asidan aniqlanadi: At = t - tm (90) t — o'ta qizigan b u g 'n in g harorati; tm - to'yingan quruq b u g 'ning harorati. 22-§. Suv bug‘ining P — V diagrammasi Bug' hosil bo 'lish jarayoni p - v diagram m ada tasvirlanishini k o 'rib chiqishda quyidagi belgilashlarni kiritam iz: a) suyuqlikning 0°C dagi barcha param etrlari “ n o l” indeksi bilan ( t0 ^ 0, ^о, b) to 'y in ish haroratidagi param etrlarni bitta shtrix bilan (t', V, h', 5*); v) to 'y in g an quruq bug' param etrlari ni ikkita shtrix bilan (v", h'- S"); g) to 'y in g an nam bug' param etrlarini x indeks bilan (v^ ix S’x,)\ d) O 'ta qizigan bug' param etrlarini indekssiz (v, h, S). S ilindrda porshen ostida 1 kg suv b o r va uni bug'ga aylantirish kerak, deb faraz qilaylik. Silindrning porsheniga tashqi to m o n d an yuk — r k u c h 52 quyilgan va bu kuch silindr ichida bosim o 'zgarm as b o ‘lishini t a ’m inlaydi, d eb faraz qilaylik. D iagram m ada abstsissa o ‘qiga suvning va hosil bo'lgan b u g 'n in g nisbiy h ajm i, o rd in ata la r o 'q ig a esa silindrdagi bosim q o ‘yilgan. S h u n i aytib o ‘tish kerakki, diagram m adagi egri chiziqlar, suv va bug‘ h ajm larin in g haqiqiy nisbatiga m os kelm aydi. B unga sabab shuki, past b o sim la rd a suvning hajm i shu bosim da to 'y in g an b u g 'n in g hajm iga nisbatan hisobga olm as darajada kichik bo'ladi. S hunday qilib, agar diagram m a tu zish d a q a t ’iy proporsiyalarga rioya qilsak va suvning hajm ini abstsissalar o 'q id a m illim etrlarda ifodalangan kesm a bilan belgilasak, u holda to 'y in g a n q u ru q b u g 'n in g hajm ini m etrlarda ifodalashga to 'g 'ri kelgan b o 'la r edi. D iagram m ani tuzib chiqishni suyuqlikni 0"C dan qaynash h aro ratig ach a isitishdan boshlash lozim edi. Lekin bu oraliqda suvning hajmi sh un chalik kam o'zgaradiki, uni diagram m ada tasvirlashning aham iyati qolm aydi. Shu sababli bug' hosil bo'lish ini P -S diagram m ada suvning qaynashiga m os keladigan haro ratd an boshlaym iz (14 -rasm ). B ug' hosil b o 'lish in in g b o sh lan ish i d iag ra m m a d a l 1 n u q ta b ilan belgilanadi. Bu 1 kg suv to 'y in ish h arorati va bosim ida { p t; t, da) silindrda v; hajm ni egallaydi, degan so 'z. X uddi shu paytda silindrda faqat b ir fazali sistem aning o 'z i, y a ’ni suv b o 'la d i, xolos. p к Silindiga yana issiqlik keltirilganda suv asta-sekin bug'ga aylanadi. B ug' hosil bo'lish jarayoni o'zgarm as bosim da 11 — 111 izobara b o 'y ich a boradi. B u izobara bir vaqtning o 'z id a izoterm a h am d ir, chunki sh u vaq tda keltirilgan issiqlik suv va bug1 haroratini oshirishga em as, balki m olekulalar tortishish kuchini yengishga va bug'ning kengayish ishiga sarf b o 'lad i. Bu vaq td a silindrda ikki fazali m uhit: suv — b ug' b o 'lad i, bu m u h it to 'y in g a n nam bug' deyiladi. 53 I м n u q tad a suyuqlikning oxirgi zarrasi ham bu g'ga aylanadi. Bu nuqtada berilgan I kg suv to ‘Iiq 1 kg to'yingan quruq bug‘ga aylanadi. Silindrda yana bir fazali m uhit paydo bo'ladi — bu to 'y in ish harorati va bosim idan param etrlari v " , p n, t ‘ bo'lgan Download 30.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling