Общая характеристика системы образования и источники её финансирования

-bob . Ta'lim tizimi va uni moliyalashtirish.

1. 
   Ta'lim tizimining umumiy tavsifi va uning manbalari
   

moliyalashtirish.

Rossiyadagi iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarning yangi bosqichi davlat xarajatlarining ustuvor yo'nalishlari sifatida mamlakat aholisining hayotini ta'minlash tizimini saqlab qolish uchun investitsiyalarni nazarda tutadi. Ta'limga sarf-xarajatlar aynan shunday sarmoyadir, chunki iqtisodiyotning barcha tarmoqlarining rivojlanishi bevosita jamiyatning ta'lim darajasiga bog'liq. Yosh avlod tarbiyasida hamisha ta’lim tizimi asosiy rol o‘ynagan. Ta'lim Rossiya Federatsiyasi fuqarolarining asosiy va ajralmas konstitutsiyaviy huquqlaridan biridir. Ta'lim sohasidagi davlat siyosatini tartibga solish asoslari 1996 yil 13 yanvardagi 125-FZ-sonli "Oliy va oliy o'quv yurtidan keyingi kasbiy ta'lim to'g'risida" gi federal qonunida, shuningdek, tasdiqlangan Ta'limni rivojlantirish milliy doktrinasida shakllantirilgan. Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2004 yil 4 oktyabrdagi 751-sonli qarori bilan.

Rossiya Federatsiyasi fuqarolariga jinsi, irqi, millati, tili, kelib chiqishi, yashash joyi, sog'lig'i va boshqalardan qat'i nazar, hech qanday shart va cheklovlarsiz ta'lim olish imkoniyati kafolatlanadi. Davlat fuqarolarga umumiy va bepul boshlang'ich umumiy, asosiy umumiy, o'rta (to'liq) umumiy ta'lim va boshlang'ich kasb-hunar ta'limi, shuningdek tanlov asosida davlat va o'rta maxsus, oliy va oliy o'quv yurtidan keyingi kasb-hunar ta'limidan umumiy foydalanish imkoniyatini kafolatlaydi. davlat ta'lim standartlari doirasidagi shahar ta'lim muassasalari, agar fuqaro ushbu darajani birinchi marta olgan bo'lsa. Davlat ta'lim standartlari Rossiyada yagona ta'lim makonini saqlashga imkon beradi. Ular asosiy ta'lim dasturlarining majburiy minimal mazmunini, bitiruvchilarni tayyorlash darajasiga qo'yiladigan talablarni va talabalar uchun o'quv yukining maksimal miqdorini belgilaydigan normalar tizimini ifodalaydi .
Fuqarolarning bilim olish huquqining davlat kafolatlarini amalga oshirish ta’lim tizimi va tegishli shart-sharoitlarni yaratish orqali ta’minlanadi. Hozirgi vaqtda "ta'lim tizimi" tushunchasi uning ijtimoiy funktsiyalarini amalga oshirishni ta'minlaydigan omillar majmui sifatida talqin qilinadi: ta'lim muassasalari tarmog'i; ta'lim standartlari; ta'lim dasturlari; resurs ta'minoti - kadrlar, ilmiy, uslubiy, moddiy, moliyaviy; boshqa ijtimoiy tarmoqlar bilan hamkorlik qilish; boshqaruv. Keyingi paytlarda ta’limni hududiylashtirish tamoyiliga alohida e’tibor qaratilmoqda. Hududiy ta’lim tizimining tashkil etilishi nuqtai nazaridan uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: fuqarolarning manfaatlari va ularning tayyorgarlik darajasiga muvofiq ta’lim va tarbiyani tabaqalashtirish imkoniyatini ta’minlovchi hududdagi ta’lim muassasalarining umumiyligi; mintaqaning ilmiy, madaniy, demografik va iqtisodiy xususiyatlarini aks ettiruvchi kadrlar tayyorlash dasturlari. Munitsipal tizim hududiy xususiyatlarni o'z ichiga oladi, ammo mahalliy byudjetlar hisobidan ta'lim tizimining ishlashi va rivojlanishi uchun qo'shimcha shart-sharoitlarni yaratishi mumkin bo'lgan mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlarining roli alohida ta'kidlanadi. Resurs ta'minoti nuqtai nazaridan mintaqaviy tizim mahalliy o'zini o'zi boshqarish organining byudjetidan moliyalashtiriladigan tizimdir.
Harajatlarni asoslash va mablag'lardan samarali foydalanish shartlaridan biri ta'lim dasturlari va muassasalarining ilmiy asoslangan tipologiyasidir. Muayyan darajadagi ta'lim mazmuni va yo'nalishi umumiy ta'lim va kasbiy ta'limga bo'lingan ta'lim dasturlari bilan belgilanadi. Umumiy ta'lim dasturlari maktabgacha ta'lim, boshlang'ich umumiy ta'lim va o'rta (to'liq) umumiy ta'lim dasturlarini o'z ichiga oladi. Ular shaxsning umumiy madaniyatini shakllantirish, uni jamiyat hayotiga moslashtirish muammolarini hal qilishga, kasbiy ta'lim dasturlarini tanlash va o'zlashtirish uchun asos yaratishga qaratilgan. Kasbiy ta'lim dasturlari yordamida tegishli malakali mutaxassislar tayyorlanadi va mutaxassislarning kasbiy va umumiy ta'lim darajasini izchil oshirish vazifalari hal etiladi. Kasbiy dasturlarga boshlang'ich, o'rta, oliy va oliy o'quv yurtidan keyingi kasbiy ta'lim dasturlari kiradi.
Ta'lim - ta'lim jarayonini amalga oshiradigan muassasa, ya'ni. bir yoki bir nechta ta'lim dasturlarini amalga oshirish va (yoki) talabalarni, o'quvchilarni saqlash va o'qitishni ta'minlash. Ta’lim muassasalari tashkiliy-huquqiy shakllariga ko‘ra davlat, munitsipal, nodavlat bo‘lishi mumkin. Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksi ta'lim muassasalarini notijorat tashkilotlar deb tasniflaydi. Amalga oshirilayotgan ta’lim dasturiga qarab quyidagi turdagi ta’lim muassasalari tashkil etiladi:
- maktabgacha ta'lim;
- uch bosqichni o'z ichiga olgan ta'lim: boshlang'ich umumiy, asosiy umumiy, o'rta (to'liq) umumiy ta'lim;
- boshlang'ich, o'rta, oliy va oliy o'quv yurtidan keyingi kasbiy ta'lim;
- kattalar uchun qo'shimcha ta'lim;
- bolalarga qo'shimcha ta'lim;
- rivojlanishida nuqsoni bo'lgan talabalar uchun maxsus (tuzatish);
- ota-ona qaramog'isiz qolgan etim bolalar uchun (qonuniy vakillar);
- o'quv jarayonini amalga oshiruvchi boshqa muassasalar.
Ta'lim muassasalarining aniq nomlari amalga oshirilayotgan ta'lim dasturlari darajalariga va faoliyat yo'nalishlariga muvofiq belgilanadi.
Ta'lim tizimiga ta'lim muassasalaridan tashqari o'quv jarayonini ta'minlovchi boshqa muassasalar deb ataladigan keng qamrovli muassasalar tarmog'i ham kiradi: ilmiy-uslubiy markazlar, tibbiy, psixologik va pedagogik xizmatlar, kino kutubxonalari va video kutubxonalari, markazlashtirilgan buxgalteriya bo'limlari. , ta'lim ob'ektlarini kapital ta'mirlash va qurishni texnik nazorat qilish xizmatlari, binolarni iqtisodiy ta'mirlash xizmatlari va boshqalar.
Har bir ta’lim muassasasi uning faoliyatini moliyalashtiradigan bir yoki bir necha ta’sischilar tomonidan tuziladi. Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 120-moddasiga binoan, "muassasa - mulkdor tomonidan notijorat xarakterdagi boshqaruv, ijtimoiy-madaniy yoki boshqa funktsiyalarni bajarish uchun yaratilgan va u tomonidan to'liq yoki qisman moliyalashtiriladigan tashkilot. ”. Davlat va munitsipal ta'lim muassasalarining egasi federal, mintaqaviy va mahalliy hokimiyatlar tomonidan taqdim etilgan davlatdir. Shunga ko'ra, davlat yoki munitsipal mablag'lar fuqarolarning standartlar doirasida ta'lim olishlari uchun davlat kafolatlarining asosidir. Byudjet mablag'lari hajmi ta'lim sohasini davlat tomonidan tartibga solish ko'lamini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlardan biridir. Hozirgi vaqtda federal byudjetning umumiy ta'lim xarajatlaridagi ulushi taxminan 20% ni tashkil qiladi, mintaqaviy va mahalliy byudjetlar esa taxminan 80% ni tashkil qiladi.
Xarajatlarni moliyalashtirishda u yoki bu darajadagi byudjetning ishtirok etish darajasi bir qator omillarga, jumladan: davlat tuzilmasi va davlat boshqaruvining umumiy tizimiga; ta'lim turlari uchun javobgarlikni qonuniy taqsimlash; o'rnatilgan an'analar va boshqalar. Mamlakatimizda boshqaruvning tarmoq va hududiy tamoyillari mujassamlashgan. Bu ta'limni ta'minlash uchun moliyaviy oqimlar tarkibini byudjet darajalari bo'yicha tasniflash imkonini beradi. Federal daraja xarajatlarni moliyalashtirishning uchta yo'nalishini o'z ichiga oladi:
- asosiy kasb-hunar ta'limi muassasasida federal yurisdiktsiya muassasalarini moliyalashtirish;
- federal maqsadli ta'lim dasturlarini amalga oshirish uchun, masalan, "Etimlar", "Rossiya yoshlari", Ta'limni rivojlantirish dasturi va boshqalar.
So'nggi yillarda mablag'larni maqsadli taqsimlash tendentsiyasi kuzatildi, ular uchun federal darajada turli xil fondlar, shu jumladan federal mandatlarni moliyalashtirish uchun fondlar yaratilmoqda. Ta'lim olish huquqi Rossiya Federatsiyasi fuqarolarining asosiy konstitutsiyaviy huquqlaridan biri bo'lganligi sababli, mintaqalardan mablag 'etishmagan taqdirda, kelajakda ta'limni birgalikda moliyalashtirish tizimidan kengroq foydalanish rejalashtirilgan.
Mintaqaviy va mahalliy darajalar federal darajalarga o'xshash. Hududiy byudjetlar o'z tasarrufidagi muassasalar faoliyatini amalga oshirish va saqlash, shuningdek, o'zlarining rivojlanish dasturlarini amalga oshirish uchun mablag'lar bilan ta'minlaydi. Bir xil xarajatlar turli byudjetlar hisobidan moliyalashtiriladigan hollarda «darajali moliyalashtirish» atamasi qo'llaniladi. Agar moliyaviy resurslarning manbalari nafaqat byudjet mablag'lari, balki byudjetdan tashqari mablag'lar bo'lsa, "ko'p kanalli moliyalashtirish" atamasi qo'llaniladi.
Ta'lim sohasini byudjetdan tashqari moliyalashtirish manbalarini jalb qilishning huquqiy asosi 1996 yil 13 yanvardagi Federal qonunga qo'shimcha ravishda bir qator qonun hujjatlari edi. No 12-FZ "Ta'lim to'g'risida" 1995 yil 19 maydagi qonunlarni ajratib ko'rsatish mumkin. 1995 yil 11 avgustdagi 82-FZ-son "Jamoat birlashmalari va jamoat tashkilotlari to'g'risida". 1996 yil 12 yanvardagi 135-FZ-son "Xayriya faoliyati va xayriya tashkilotlari to'g'risida". No 7-FZ "Notijorat tashkilotlari to'g'risida".
Hozirgi vaqtda ta'lim sohasida xususiy tadbirkorlik tizimi davlat iqtisodiyotini rivojlantirishning yangi yo'nalishlariga jamoatchilik munosabatini aks ettiradi. Ta'lim xizmatlari bozori nafaqat byudjet mablag'lari hisobidan ta'minlanadigan davlat buyurtmasini, balki aholining turli guruhlari va korxonalarning ijtimoiy buyurtmasini ham qondirishga qaratilgan. Ta'lim jarayonlariga tadbirkorlar sinfi ham, milliy birlashmalar va diniy jamoalarning turli harakati vakillari ham kiritilgan. Ta’lim tizimini o‘z manfaatlari yo‘lida isloh qilish istagi ularni muqobil nodavlat ta’lim muassasalarini ochishga, davlat ta’lim muassasalarini moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga undaydi. O‘z navbatida, davlat muassasalari aholiga pullik asosda keng ko‘lamli ta’lim xizmatlarini taklif qilish huquqiga ega. Ta'lim maqsadida qo'shimcha manbalarni jalb qilish ikki yo'l bilan amalga oshirilishi mumkin:
- ta'lim muassasasining o'zida tadbirkorlik, shartli yoki aniq faoliyat;
- ta'lim muassasasi foydasiga xayriya ishlarini amalga oshirishga qodir yuridik va jismoniy shaxslar bilan o'zaro hamkorlik qilish.