Oda genetikasiga doir masalalar to’plami

ODAM GENETIKASIGA DOIR MASALALAR TO‘PLAMI 
78 
farzandning irsiy kasalliklarga moyilligini aniqlashda genoterapiya yo‘nalishi paydo 
bo‘ldi.
Kriminalistikada esa genom texnologiyalar nizoli ota-onalik masalalarida qatiy 
xulosa olish imkoniyatini yaratdi. Bu uslubning asosida tekshiruv ob’ekti molekulyar 
tuzilishi, morfologik va funksional xossalari, shuningdek, hayoti davomida yuz 
beradigan o‘zgarishlar haqidagi axborotni o‘zida mujassam etgan DNK 
(Dezoksiribonuklein kislota) moddasi yotadi. Spiralsimon tuzilishga ega bo‘lgan bu 
modda odam paydo bo‘lgan kundan boshlab to uning biologik o‘limidan keyin ham 
suyak qoldiqlarida saqlanishi mumkin. Bir tuxumdan rivojlangan egizaklardan 
tashqari yer yuzida yashaydigan barcha odamlarning DNK tizimi turlicha bo‘ladi.
Har bir hujayradagi DNK miqdorining 98 foizi yadroda joylashadi (yadro 
DNKsi). Qolgan 2 foizi hujayradan tashqaridagi mitoxondriyalarda joylashganligi 
sababli ular mitoxondrial DNK deb yuritiladi.
Shunisi qiziqarliki, mitoxondrial DNK bolaning jinsi erkak yoki ayol bo‘lishiga 
qaramay, nasldan naslga uzatiladi va kriminalistikada ona avlod bo‘yicha 
shaxslarning qarindoshligini isbotlovchi omillardan biri hisoblanadi. 
Yadro DNKsi hujayra yadrolarida murakkab tuzilishga ega xromosomalar 
holatida bo‘ladi. O‘z navbatida, xromosomalar genlarga, ular esa lokus (qism)larga 
bo‘lingan bo‘ladi. Somatik (tana) hujayralarda ular soni 46 ga teng - 22 juft 
gomologik xromosoma yoki autosoma va bir juft odam jinsini belgilovchi 
xromosoma. Jinsiy hujayralarda xromosomalarning soni ikki barobar kam bo‘ladi va 
23 tani tashkil etadi. Ayollarda ular bir juft X deb yuritiladigan xromosomalardan 
tashkil topgan bo‘lib, XX deb belgilanadi. Erkaklarda esa X xromosoma bilan 
birgalikda Y xromosoma bo‘lib, XY deb belgilanadi. Y xromosoma ota avloddan 
erkak jinsidagi bolalarga o‘zgarmas holatda o‘tadi va kriminalistikada ota avlod 
bo‘yicha shaxslarning qarindoshligini isbotlovchi omillardan biri sanaladi. 
Urug‘lanish jarayonida ayol va erkak jinsiy hujayralari (urug‘ hujayra va 
tuxum hujayra)ning o‘zaro birlashish hodisasi yuz beradi va homila (bola)ning 
autosoma va jinsiy xromosomalar jufti tiklanadi. Bu har bir odam yadro DNKsining 
50 foizi ota va 50 foizi ona yadro DNKsidan tashkil topishidan dalolatdir. Ushbu 

---