Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar
. Boylikm i, oqila xonimmi?
Download 10.87 Kb. Pdf ko'rish
|
46-Oila-psixalogiyasi-2008-y-Oquv-qollanma
|
2 . Boylikm i, oqila xonimmi?
B ir v a q tla r B ag ‘d o d d a yuz bergan kuchli y o n g ‘in d a bo y- n in g h a m m a boyligi kuyib kul b o ‘ldi. B u tu n m o l-d u n y o sin in g b ir z u m d a y o ‘q b o ‘lg an ig a c h id a m a g a n o d a m B ag‘d o d k o ‘ch a la rid a fa ry o d -u flg‘on chekib y ig 'lad i. U o dam harn y ig ‘lard i, h a m u y ig a q a ra rd i. Bu fa lo k a tn i k o ‘rib, u n in g qarsh isid an b ir o q il o d a m chiqib debdi: — Ey d o ‘s tim , b u k a p -k a tta o d am g a yig‘lash nim asi? U yi y o n g a n o d a m : — M en y ig ‘la m a y kim yigMasin?.. B ir z u m d a h a m m a m o l-u m u lk im k ul b o id i-k e td i! Bir lah z a d a faqir va qashshoq b o ‘ldim , — dedi. K o ‘p ni k o ‘rg a n -k e c h irg a n oqil odam : — Y axshi, uydagi u m r y o 'ld osh in g q an d a y ? A qllim i, eri- n in g d a rd i, e rin in g kay fiy atini, erining q ad rin i biladim i? — deb s o ‘radi. U yi y o n g an k ish i b ir zum da o ‘ylanib q o ld i va: — H a, bu jih a td a n baxtiyorm an. O lloh ga sh u k u r, farosatli, so lih a x o n im im b o r, — dedi. K o ‘rg a n -k e c h irg a n kishining xotini afsuski, k o ‘ngildagidek em as, b u jih a td a n b ax tsiz edi. U uyi kuygan o d am g a b un d ay debdi: — U h o ld a n e g a yigMaysan, ey nodon?! Bu d u n y o d a m ato u c h u n h am k o kzy o sh i t o kkadim i? M en sh u n d a y b ir xotinga uy- la n g a n m an k i, a q li k a lta , e r q a d r-q im m a tig a yetm aydi. Sen falo k atn in g n im a lig in i bilm aysan. Sen aqli k alta, tili u zu n , ja g ‘i tin m a s b ir x o tin g a u y lan g in , o ‘sh an da b ilasan falokat nim aligi ni! D o ‘ko n larin g y o n ib d i, nim a b o ‘libdi? Sen sog‘ b o is a n g , h am m asin i to p a s a n . Y o n in g d a ko‘nglingdagidek xotining senga m ad a d k o r b o ‘lib, m a ’naviy quvvat berib tu rg a n id a n keyin tezd a o ‘zingni o ‘nglab o lasa n . I V b o b . 0 ‘S M I R L I K Y O S H I D A G I 0 ‘G ‘ I L V A Q I Z L A R N I N G O Z I G A X O S P S I X O L O G I K X U S U S I Y A T L A R I 4.1. 0 ‘SM IRLIK DAVRI HAQIDA TU SHU NCHA Psixologiya fanining m u h im s o h a la rid a n biri b o ‘lm ish y o sh psixologiyasi fani bevosita in so n psixologiyasining n a m o y o n b o ‘lishi v a riv o jlan ish in i tu rli y o s h la rd a q a n d a y k e c h is h xususiyatlari, qonuniyatlari, m e x a n iz m la rin i o ‘rg an a d i. P six o - logik xususiyatlarni n am o y o n b o ‘lish in in g yosh x u su siy a tla ri o ‘rg an ilar e k a n , sh uni n a z a rd a tu tis h kerakki, y o sh p s ix o - logiyasida tu rli yosh davrlari b ir-b irid a n sezilarli fa rq la n a d i. Bular: c h a q a lo q lik , ilk b o la lik , m a k ta b g a c h a t a ’Iim y o s h i, kichik m ak ta b yoshi, o ‘sm irlik, ilk y o sh lik, yoshlik, y e tu k lik va keksalik davrlaridir. Bu d a v rla rn in g h a r biri o ‘ziga xos x u su si- y a tla rg a , sifa tla rg a ega b o ‘Iib, u la r b ir- b ir id a n o d a m n in g xronologik yosh ko ‘rsatk ich lariga k o ‘ragina em as, balki sh u dav rda inso n ruhiyatida k e ch ad ig an h o d isalar, r o ly b e ra d ig a n o ‘zgarishlar, u n ing ruhiyatidagi u m u m iy q o n u n iy a tla rg a k o ‘ra h am farq lanad i. Biz o ‘sm irlik davri psixologiyasi h a q id a to ‘xtalib o ‘ta m iz . 0 ‘sm irlik davri insonni b o la lik d a n — yoshlikka o ‘tu v c h i va o ‘z n av b atid a boshqa d av rlard an o ‘z in in g nisb atan k e s k in ro q , m u rak k ab ro q kechishi bilan fa rq la n ib tu ru v ch i davrdir. B u d a v r tax m in a n bo lalarn in g 5—8 -sin fla rd a o ‘qish pay tlarig a t o ‘g ‘ri keladi va 11 — 12 yoshdan 14— 15 y o sh g ach a b o ‘lg an d a v r o ralig ‘ida kechad i. A yrim b o la la rd a b u d avr 1—2 yil e rta ro q yoki k e c h ro q kuzatilishi ham m u m k in . 0 ‘sm irlik davri ayrim m a x su s psixolo gik a d a b iy o tla r d a «o‘tish davri», «og‘ir davr», « in q iro z davri» kabi n o m la r b ila n h a m atalad i. Bu d avm ing «og‘irligi», «keskinligi», « m u ra k k a b li- gi» n im a la r bilan asoslanadi? 0 ‘sm irlik davrining og‘ir, m u ra k k a b davr ekanligi k o ‘p la b psixologik, fîziologik, ijtim oiy o m illa r b ilan b o g ‘liq. Bu d a v rd a rivojlanishning barch a jih atlari: jis m o n iy , aqliy, ax lo q iy , ijti m oiy va shu kabilarning m az m u n m o h iy ati ham o ‘z g a ra d i. Bu 25 - j a d V a 1 O 'sm irlarning yosh psivologik xususivatlaari d a v rd a o ksm ir h a y o tid a , u n in g ru h iy a ti, o rg a n iz m in in g fiziologik h o latlarid a, u n in g ijtim oiy h o latid a jid d iy o ‘zgarishIar so d ir b o ‘ladi. A ksariyat h o latla rd a u larda b ir-b irig a q aram a- qarshi b o ‘lgan tu rli xil a n ’a n a la r k u zatiladi. B u davrga kelib b o la en d i «bola» e m a s va sh u bilan birg a h a li «katta» ham em as. U nin g o ‘z - o ‘ziga va a tro fd ag ilarg a n is b a ta n b o ‘lgan m u n o sab atlari b u tu n ia y b o sh q a ch a x a ra k ter k a s h f e tib boradi. U n in g qiziqishlari tiz im i, ijtim oiy yo‘nalganligi q a y ta d a n shakl- lan a d i, o ‘z -o ‘zini anglash i, b aho lash i, q a d riy a tla ri o ‘zgaradi. U n in g u ch u n o ‘z «m en»i va shu «m en»ning a h a m iy a ti ortadi. 4.2. 0 ‘SM IR ORGANIZM IDA R O ‘Y BERADIGAN 0 ‘ZGARISHLAR O ksm ir org an izm id a r o ‘y beradigan o kz g a ris h la r sh u n d an ib o ra tk i, b o la riv o jla n ish in in g ayni sh u d a v r id a bioiog ik, fiziologik yetukligi b o rasid a tu b o ‘zg arish lar a m a lg a oshadi. Fiziologik rivojlanish va jin siy ba!og‘atga y e tish ja ra y o n in in g yangi bosqichi b o sh lan ad i. O rganizm dagi o ‘z g a ris h la r bevosita o ‘sm ir endokrin sistem asin ing o'zgarishi b ila n b o sh la n a d i. Bu d av rd a gipofiz bezining vazifalari faollashadi. U n in g o ld qism i- d a n ajralib chiq ad ig an g a rm o n organizm t o kq im a la rin in g o ksishi va b o sh qa m uh im ichki sekretsiya bezlari (q a lq o n s im o n bez, b u y rak usti va jinsiy b ezlar) ishlashini k u c h a y tira d i. U larning fao liy ati o ‘sm ir o rg a n iz m id a k o ‘plab o 'z g a r is h la r n i yuzaga k eltirad i, ju m lad a n b o ‘y o ‘sishining keskin te z la sh ish i (bir yil- da o ‘g ‘il b olalarda 4 —5 sm , q izlarda 3—4 sm o ‘sishi k u zatila d i), jin siy balog‘atga yetish (jinsiy o rg a n la rn in g rivojlanishi va ikkilam chi jinsiy belgilarning pay d o b o ‘lishi a m a lg a oshadi. Bu ja ra y o n la r qiz bo lalard a 13— 15 yosh larda n isb a ta n ja d a l kecha- di. Jism o n iy riv o jlan ish va jin siy y e tilis h n in g ak sele- ratsiyalashuvi kuzatilayotgan hozirgi vaq td a a y rim q izla r 9— 10 y o sh d a, o ‘g ‘il b o lalar esa 11 — 12 y o sh larida jin s iy b a lo g katga y etishnin g b oshlanish b o sq ic h id a b o ‘lishi m u m k in . B o ‘yn in g o ‘sish i, v a z n n in g o rtis h i, k o ‘k ra k q a fa sin in g ken g ay ish i — b u la rn in g b a rc h a si jis m o n iy riv o jla n ish n in g o ‘sm irlik yoshiga xos xususiyatlaridir. S h u la r tu fa y li o ‘sm irning tash q i k o krinishi b o laning tash qi k o ‘rinishiga q a ra g a n d a farq qi- ladi: ta n a proporsiyasi kattalarg a xos k o ‘rin ish g a ega b o ‘ladi. S h u n in g d e k o ‘sm irn in g y u z tu zilish i h a m o ‘z g a rib , b osh suyagining yuz qism i jad al rivojlana b o radi. 0 ‘sm irlik yoshida 3 — O ila psixologiyasi 65 u m u rtq a p o g 'o n a s in in g o ‘sishi b o ‘y n in g o ‘sish tem p id a n o rq ad a qo ladi. C h u n k i 14 yoshgacha u m u rtq a pog‘onalari o ‘rtasidagi o ra liq la r t o g ‘ay la r bilan t o klgan b o 'la d i, bu esa o rtiq c h a jis m o - niy z o ‘riq is h , ta n a ho latin in g n o to ‘g ‘ri turishi tufayli u m u rtq a p o g ‘o n a s in in g n o t o ‘g ‘ri riv o jla n ish g a m o yilligini b ild ira d i. U m u rtq a riv o jlan ish in i b u zilish in in g eng ko ‘p h o lati 11— 15 y o sh larg a t o ‘g ‘ri keladi va ayni sh u yoshlarda r o ‘y berishi m u m k in b o i g a n d efek tlarn i h am b a rta ra f etish h a m o so n k e c h a d i. 2 0 —21 y o sh la rg a y e tib to z su y a k la rin in g o ‘sishi y a k u n la n a d i (sh u davrda q izla rn in g jin siy organlari h a m yeti- ladi). M u s k u l v a z n i va m u sk u l k u c h la rin in g o rtis h i jin s iy b alo g ‘a tg a y e tish n in g o x irlarid a n isb atan jad a lro q am alga o sh a- di. B u n d a o ‘g ‘il b o lalard a m u sk u llarn in g rivojlanishi erkaklarga xos tip d a , q iz b o lalarn in g y u m sh o q to ‘qim alari esa ay o llarn ik i- ga xos tip d a am alg a oshadi. Bu esa h a r b ir jin s vakiliga o ‘ziga xos e rk a k lik v a ayollik sifatlarini b erad i. Bu ja ra y o n la rn in g n i- hoyasiga y e tish i esa o ‘sm irlik d av rid an keyin am alga oshadi. M u sk u l k u ch larin in g o rtish i o ‘sm ir jism on iy im kon iy atlari- ni k e n g a y tira d i. Buni b o lalar ju d a yaxshi anglaydilar va u lar- ning h a r b iri u c h u n bu ju d a m u h im aham iyatga ega. Biroq o 's m ir m u sk u lla ri k a tta la rn ik ig a q a ra g a n d a tez to liq u v c h a n b o 'la d i v a d av om li kuch lan ish larg a d o sh berolm aydigan b o ‘la- di. S h u n in g u c h u n sport va jism o n iy m eh n a t bilan sh u g ‘ulla- n ish d a b u n i in o b atg a olish lozim . T u rli o rg a n va to ‘q im alarn in g o ‘sishi yurak faoliyatiga ham y u q o ri ta la b la r q o 'y a d i. 0 ‘z navb atid a yurak ham q o n to m ir- ¡ariga q a ra g a n d a tezro q o 'sa d i. Bu ja ra y o n y u rak -q o n to m ir sis- tem asi fao liy atid ag i funk sio n al buzilishlarga sabab boMishi, yu rak u ris h in in g tezlashish i, q o n b o sim in in g ortishi, b osh og krigki, bosh a y la n is h i, tez to liq u v ch an lik kab ilar k o ‘rinishida nam oyo n b o ‘lishi m u m k in . S h u n in g d e k , o ‘sm irlik d a v rid a ich k i sek retsiy a b e z la ri faoliyati b ila n bogMiq ravishda o rg an iz m d a keskin o ‘zgarishlar ro ‘y b e ra d i. A yniqsa q alq o n sim o n bez va jinsiy b e z la r ajratib c h iq a ra d ig a n g o rm o n la r o rg an iz m d a m odda alm ash in ish in in g k a ta liz a to ri vazifasini bajaradi. C h u n k i end o k rin va nerv sis- te m a la ri b ir-b irig a uzviy b o g liq d ir. Shunga k o ‘ra o ‘sm irlik d av ri b ir to m o n d a n q u v v a tn in g k eskin o rtish i va ik k in chi to m o n d a n p a to g e n t a ’sirlarga o ‘ta sezgirligi bilan x a ra k terlan a - di. S h u n in g u c h u n aqliy yoki jism o n iy ortiq ch a to liqish, uzoq m uddatli asabiy z o ‘riqish, affektlar, k u c h li salbiy h issiyo tlar (q o ‘rqish, g ‘azab, xafagarchilik) e n d o k rin b u zilishlarga ( m e n - strual siklning v a q tin c h a buzilishiga) va n e rv sistem asi v a z i- fasining buzilishiga sabab b o lis h i m u m k in . B u n d a y b u zilish lar ta'sirla n u v ch a n lik n in g o rtishi, o kzini tu ta b ilm aslik , p a rish o n - xotirlik, ishda m ah su ldo rlik n in g p a say ish i, u y q u n in g buzilishi kabilarda n a m o y o n b o ‘ladi. 0 ‘sm irlik d a v rid a en d ok rin va nerv siste m a la ri fao liy atining bolalik davrida m avjud b o ‘lgan m u v o z a n a ti b u zilad i, yangisi esa endigina o ‘rnatilayotgan b o ‘ladi. B u n d a y q ayta q u rilish lar a lb a tta o ‘sm irn in g ich k i h o la ti, k a y fiy a ti, ru h iy a tig a t a ’s ir ko 'rsatad i va k o 'p in c h a uning u m u m iy n o tu r g kunligiga, t a ’sir- lanuvchanligiga, seijahlligiga, h arakat fao lligig a, v aq ti-v aq ti b i- lan h a m m a n arsalarga befarq b o ‘lib q o lish lig i va lanjligiga asos b o kladi. B unday h o latlarn in g yuzaga kelishi k o ‘p in c h a q izlard a m enstrual sikl b o sh lan ish id an biro z o ld in r o q yoki sikl d a v rid a k o kproq kuzatiladi. Jinsiy b a lo g ‘atga yetish va jism o n iy rivojlanishdagi o ‘sish o ksm ir ru h iy atid a yangi psixologik tu z ilis h la m in g yuzaga k e - lishida m uhim ah am iy atg a ega. B irin c h id a n , b u o ksm ir u c h u n ju d a sezilarli boMgan o kzgarishlar b o ‘lib, u la r o ‘sm irn in g k a tta b o ‘lganini his q ilish in in g yuzaga k e lish in in g o byektiv m an b asi b o klib xizm at qiladi (uning asosida o ks m ir o ‘z in in g kattalarg a o lxshashligini his q iladi). Ik k in c h id an , jin s iy b a lo g katga yetish b o sh q a jin s vakiliga qiziqishni riv o jla n tira d i, yangi k e c h in m a, hissiyot, tuyg‘ularni yuzaga keltiradi. 0 ‘sm irn in g ichki bandligi va yangi taassu ro tlar, kechin m alarg a m u n o sa b a ti darajasi u la r- ning o lsm ir hayotidagi o krni keng ijtim o iy sh a ro itla r b ila n , o 's m ir hayo tin ing ko n k ret individual s h a ro itla ri, u n ing tarbiyasi va m uloqoti xususiyatlari bilan b elg ilan ad i. B u o lrin d a o ks m ir shaxsi shakllanishiga faqat k a tta la r u c h u n m o ‘ljaIlangan k ito b - lar va kino fllm lar salbiy ta ’sir k o ‘rsatishi m u m k in .. B ularning barchasi, sh u n in g d ek o krtoqlari bilan sevgi va jin s m u am m o la ri h aq id a g aplashishlari o ksm irlarda o d a m la r m u n o sa b a tla rin in g intim jih atlarig a k o ‘tarinki qiziqishni y u z a g a keltirishi, e ro tik a n ’a n alar va ilk seksuallikni rivojlantirishi m u m k in . H a r ikkala jin s o ksm irlari u c h u n b u davrda ilk ro m a n tik h isla m in g yuzaga kelishi «birinchi m uhabbat»ga d u ch k elish i, b irin c h i b o ‘salarni olish kabilar m e ’yoriy h ol hisoblanadi. 26 - j a d V a I O 'sm ir organizmida гоЧ beradigan o ‘zgarishlar 4.3. 0 ‘SM IRLIK AVTONOMIYALARI 0 4sm irlik d av rin in g xarakterli x u su siy a tla rid a n yana biri — bu davrda o ksm irla rd a kuzatiladigan o ‘sm irlik avtonom iyasi h o - latidir. 0 ‘sm irlik avtonom iy asinin g h u q u q iy av to n o m iy a, e m o - tsional a v to n o m iy a , m akoniy a v to n o m iy a kabi turlari fa rq la - nadi. M a ’lu m k i, b o la dunyoga kelg an k u n d a n b oshlab k im - n in g d ir q a ra m o g ‘iga m uhtoj b o ‘la d i. O ta -o n a s i va b o s h q a yaqinlari u ni o ziq lan tirad i, k iy in tira d i, tarbiyalaydi va b o la n i m u n tazam n a z o ra t ostida tu tadi. U la r b o la n i h a r to m o n la m a q o ila b -q u v v a tla b tu ra d ila r va bola b u n d a y q o ‘llab -q u v v atlash , daldalarga m u h to jlik his etib turadi. 0 ‘sm irlik d a v rid a esa b o la o kz h a y o tin i, x av fsizlig in i ta ’m inlash b o rasid a nisbatan m u sta q illik k a erishadi. E nd i u o ‘z in i-o ‘zi h im o y a qila olishi, lozim b o ‘lsa o ‘zi o ‘z im k o n iy a t- lari d arajasida m e h n a t qilib, yetarli d a ra ja d a d a ro m a d q ilish i, o ‘z ehtiyo jlarin i m ustaqil ravishda o ‘zi q o n d ira olishi m u m k in b o kladi. Y uqorida keltirib o ktilgan h u q u q iy a v to n o m iy a ayni v a q td a b o la o ‘sm irlik y o sh ig a y e tish i b ila n u n g a q a to r h u q u q iy im k o n iy atlar b erilish i bilan x a ra k te rla n a d i. Bu davrda b o la yuridik shaxs h isoblanib, ovoz b erish h u q u q ig a ega b o ‘ladi. M ab od o bu d av rd a o ksm ir o ta -o n a s i a jra lib ketgudek b o klsa, b u h o latd a o ‘sm irn in g qayerda va kim b ila n q o lish i bola x o h ish ig a qarab hal etilad i. Shuningdek bola b u d a v rd a o kz im k o n iy ati- d an kelib c h iq q a n ho ld a rasm iy rav ish d a jism o n iy m eh n a t b ila n shug‘ullanishi h a m m um kin. L ozim b o 'ls a , ulard an o kz x a tti- h arak ati, q iliqlari u c h u n javob berishi h a m tala b qilinadi. S h u kabi huquqiy im koniyatlarga ega b o klish va b u n d a n o ‘sm irn in g xabardorligi u n in g huquqiy a v to n o m iy a sin in g yuzaga k elish in i ta ’m inlaydi. B un d ay avtonom iyaga eg a b o ‘lish o ksm ird a o ‘z x a tti-h a ra k a ti u c h u n javobgarlik, m a s ’u liy a tü lik hissini y u zag a keltiradi. O ksm irlik a v to n o m iy a la rid a n y a n a biri — e m o ts io n a l avto n om iyad ir. M a ’lum ki bola d u n y o g a kelgan o n d a n b o sh la b u onasi va atrofidagilarning e m o ts io n a l, hissiy q o ‘lla b -q u v v at- lash iga, m e h r-m u h a b b a tin i n a m o y o n q ilis h ig a , e rk a la s h ig a ehtiyoj his q iladi. S huning u c h u n h a m ilk bolalik y o sh id ag i, m ak ta b g ac h a va k ich ik m ak ta b y o s h id a g i b o lala rn i su y u b , erkalab ularni q u c h ib , boshini silab, y o q im li g a p la r va m u o m a - la bilan u larg a h issiy yaqinlik n a m o y o n q ilin sa, u lar bun d an quvonib, x u rsa n d b o ‘lad ila r va erk alay otgan shaxsga nisbatan talp inad ilar. B u n i y o sh bolalarning on asig a suykalishi, u lam in g p in jig a s u q ilis h i, u la rg a erk alan ish i h o lla rid a k u z a tish im iz m u m k in . S h u n in g d e k , b o lalar o ‘z ten g d o sh lari bilan b o ‘ladigan o ‘z aro m u n o s a b a tla rid a n izo -to rtish uv larga d u c h kelganida va ayniqsa, te n g d o s h la rid a n «jabrlanganda», «yengila boshlagani- d an» , o ta -o n a s id a n v a atrofïdagi y a q in la rid a n em otsio nal d a l- da, hissiy q o ‘lla b -q u v v a tla sh kutadi va b u b o ra d a ularga m u ro - ja a t qiladi. A g ar o ‘z v aq tid a shu hissiy d a ld a n i ola olsa, o ‘zini e rk in , tetik , g ‘o lib his qiladi va u lar bilan quvonib yuradi. 0 ‘zining k ic h k in a g in a h ay o tid a d u c h kelgan «m uam m olari»ni hal q ilishda k a tta la r yo rd am ig a m u h to jlik n i his qiladi, ulard an m u n ta z am fo y d a la n ish g a intiladi. 0 ‘sm irlik d a v rid a esa aksincha, o ks m ir en d i «yosh bola» em as, en d i u « k a tta odam » katta o d a m esa m ustaqil b o lis h i, o ‘z m u a m m o la rin i o ‘zi hal qilishi kerak. Bu davrda k attalar yordam iga m u ro ja a t qilish ten g d o sh lar to m o n id a n q o ralanad i. Va buni o ‘s m irn in g o ‘zi ham xohlam aydi. Bu davrda o ksm ir- larga k a tta la r to m o n id a n o ld in g id ek k o ‘rsa tila d ig a n iltifo t, erk alashlar e rish tu y u la d i. Endi ular o kzla rin i erkalab, silab siy- p a sh la rin i, « a rz im a g a n narsalar» u c h u n k a tta la r to m o n id a n bildiriladigan o lq is h la m i «yoqtirm aydi». E nd i ular atrofdagi- larni hissiy q o ‘lla b -q u v v a tla sh la rid a n x o liro q b o ‘lishga, o kz m u am m o la rin i o ‘zlari shaxsan hal qilishga intiladilar. O ldinlari k o ‘ch a d a, b o g ‘c h a d a , m aktabda yuz b erg an v oq ealar haqida u yid ag ilarg a s h ik o y a t qilib o ta - o n a s id a n y o rd a m so 'ra g a n b o ‘lsalar, e n d i o ila d a n tashqarida b iro n ta sid a n dakki eshitib, k altak yeb k e lg a n ta q d ird a h am b u h a q d a o ta -o n a s ig a bild irm aslikk a h a ra k a t qiladi va im k o n q a d a r o ta -o n a la rin i uning «ishlariga» aralashm asliklarini xohlaydi. B ularning b ar- ch asi o 's m ir la r d a b e v o sita k u z a tila d ig an e m o ts io n a l a v to - n o m iy aning t a ’sirid ir. 0 ‘sm irlard a k u za tila d ig an av to n o m iy a ho latin in g yana biri m akoniy a v to n o m iy a d ir. Bunga k o ‘ra o ‘sm irlar im kon q a d a r o ‘z xonasida y o lg kiz qolishga, b iro n -b ir ishni bajarayotgan yoki b iro n -b ir jo y d a b o 'lg a n vaqtlarida im k o n q a d a r yolgkiz b o ‘lish- ga, ayniqsa, o ‘z o ta -o n a s i, oila a ’zolari n azarid an ch e tro q d a b o klish g a, o kz o ky -h a y o lla ri b ilan m a s h g ‘ul b o l i b vaqt o ‘tkazishga in tilib q o lad i. Suhbatlashsa h am asosan o ‘z te n g d o shlari, y a q in o krto q la ri bilangina m u lo q o td a b o ‘lib o kz o ta- onasi bilan im k o n q ad ar k am ro q m u lo q o td a b o'lish ga in tilib o ‘zi bilan o ‘zi o v o ra b o Llib qolad i. A y n i v a q td a o 's m ird a k u z a - tilayotgan bu hodisalarning asl s a b a b in i tu sh u n m a g a n a y rim o ta -o n a la r u la m in g bunday h o la tid a n x av otirlanib, u la r b ila n oldingiga q a ra g a n d a k o kproq q iziqib q o la d ila r. B oshqacha q ilib aytganda u la m in g avtonom iyasiga « b o stirib kiradilar». B uni e s a o ksm irlar y o q tirm ay d i. Bunday h o la tla r o 's m irla r va u la m in g o ta-o n a la ri o ‘rtasidagi o 'z a ro m u n o s a b a tla rid a k e lish m o v c h ilik - lar, nizo larn in g yuzaga kelishiga aso s b o ‘lishi m um kin. Y u qo rida q ism an to kxtalib o 'tg a n im iz d e k o 's m ir ru h iy a tid a kuzatiladigan x arakterli xususiy atlard an b in u lam in g o ‘ta t a ’s ir - lanu vch an, jiz z ak i, q o krs, sal n arsag a x afa b o ‘lishi u n in g h issiy n o tu rg Lunligi ifodasidir. B un d ay h o la tla r n in g yuzaga k e lis h sabablaridan biri bevosita jinsiy b a lo g 'a tg a yetish, ichki s e k re - tsiya bezlari, ayniq sa jinsiy b e z la r v a z ifala rin in g faollashuvi v a shu lar bilan b o g ‘liq holda o ‘sm ir o rg a n iz m id a ro ‘y b e ra d ig a n psixofiziologik o'zg arish lar bilan b o g 'liq d ir. M a ’lum ki, o ‘sm irlik davrida o 's m ir n in g «m en»i q a y ta d a n sh akllana b o rad i. Lining a tro fid a g ila rg a , ayniq sa, o kz - o lz ig a b o 'lg an m u n o sa b a ti, qiziqishlari, q a d riy a tla ri y o 'n a lish i k e sk in o kzg arad i. U n in g o ‘z shaxsiga b o klg a n e ’tib o ri k u c h a y a d i. 0 ‘sm irlik d a v rid a shaxs e g o ts e n triz m i b o sh q a d a v rd a g ila rg a q aragan da en g yuqori darajaga y e ta d i. Bu davrda o ks m ir o kz shaxsiyatini b o sh q alard an u stu n q o 'y a d ig a n , o lziga k o 'p ro q b i- no q o ‘yadigan b o ‘lib qoladi. Shu d a v rd a o'gMl bolalard a h a m , qiz b olalard a h am shunchaki k a tta la rg a taq lid qilib e m a s, b a lk i to m m a ’n o d a o ‘zining x a tti-h a ra k a tin i n a z o ra t qilish, o kz in in g y u rish -tu rish i, kiyinishi, tash q i k o ‘rin ish ig a astoydil e ’t i b o r berish, p a rd o z -a n d o z bilan sh u g ‘u lla n is h kabi ho latlar k u z a tila - di. Biroq bu davrdagi endokrin siste m a si faoliyati, epofiz, jin s iy sekretsiya bezlari ajratib c h iq a ra d ig a n g o rm o n la r t a ’siri o s tid a o ksm ir o rg an iz m id a va tana tu z ilis h id a o 'z g a rish la r ro ky b e ra d i. U n in g ta n a tu z ilish i p ro p o rsiy a si b u z ila d i (u n is b a ta n beso ‘naq ay ro q b o l ib qoladi), to v u sh la ri o kzgarib, d o krillab q o ladi. Jinsiy b a lo g katga yetishning b o sh la n ish i bilan y u z la rig a h u sn b u zar c h iq a boshlaydi. B u la rn in g barch asi o ksm ir u c h u n kutilm agan, u n c h a xush kelm ayd ig an h o la tla rd ir va ay n a n a n a shu h olat o ‘sm irn in g t a ’sirlan u v c h a n lig in i, jizzakiligini o rtis h ig a olib keladi. S h u davrda o‘sm irn in g ta s h q i k o ‘rinishi, s h a x si- yatiga oid bildirilg an arzim agan n o jo ‘y a g a p uning u c h u n jid d iy salbiy k ech in m alarg a a s o s b o lis h i m u m k in . |
