Oilashunoslik ta’lim yo‘nalishi: Gumanitar fanlar

Tayanch ibora:
Syujet - ma'nosi.yo’rgak, bola tarbiyasi, beshikning afzalligi.

29- Mavzu: Chaqaloqdagi patologik holatlar.

Reja:
1.Chaqaloqdagi patologik holatlar, ich dam bo'lishi, qabziyat.

2. Tarbiyaning yoshga bogiiq jihatlari:
3.Bola tarbiyasi prinsiplari
Chaqaloqdagi patologik holatlar, ich dam bo'lishi, qabziyat. Agar terisi toza turmasa infeksiya tushishi mum- kin, agar terida mayda yiringli toshmalar paydo bo'lsa uyga shifokor chaqirtiriladi. Chunki bola bir oylik boiguncha poliklinikaga olib chiqilmaydi.
Uyga kelganingizda hali kindik yarasi suvchirab turgan bo'lsa 3-4 kun 3% pereks vodorod bilan yuviladi va zelyonka surtiladi.
Yo'rgaklash: awal adyol yozilib, ustiga paxmoq yo'r­gak, bolalar kleyonkasi, chit yo'rgak va uch burchak qilib taxlangan taglik qo'yib tayyorlanadi.
Yo'rgaklashda bola kindigidan yuqori ko'tariladi, tag- likning ikki uchi bola qorniga o'ralib, uchunchisi oyoqlari orasiga qo'yiladi, keyin belidan chit yo'rgak o'raladi, so'ngra paxmoq adyolga o'raladi.
Sayr: chaqaloqni yilning har qanday faslida ham 2-3 mahal sayr qildirsa bo'ladi.
Chaqaloq yig'isi asosan atrofdagilar bilan muloqot qilishidir: U tagi xo'l bo'lganda, ichi dam boiganda, ichi qotganda yoki qulog'i shamollaganda yigiaydi. Yoki "qor- nim och", "chanqadim", "isib ketdim", "sovqotdim", "qisib yo'rgakladingiz", zaylida yig'laydi.
Ich dam bo'lishi: bola bezovtalanib, oyoqlarinh tipir- chilatib qorniga tortadi qorni qattiq bo'ladi. Shunda bolani chalqancha yotqizib, qorni soat strelkasi bo'yicha silanadi, yel chiqib ketadi.
Ich kotishi: bola noto'g'ri emizilsa, suv ichirib turil- masa sutkasiga 1 marta ham ichi kelmasa, uni qorni bilan yotqizish, keyin soat strelkasi bo'yicha silash, agar naf ber- masa tozalovchi klizma qilinadi.
5. Beshikning afzalligi. Beshik hozir yana taomilga kirib, qoilana boshladi. Bunda bolaning osti quruq bo'ladi, suyagi tekis, chiroyli o'sadi, qishda sovqotmaydi, yozda elvizakdan himoya qiladi.
Shu o'rinda chaqaloq va emizilik davr ya'ni 1 yosh­gacha davr to'g'risida qisqacha to'xtalib o'tamiz.
Ona suti:

3. 
   Bola uchun eng to'yimli ovqatdir.
   
4. 
   Bolaga oson singib, to'la hazm bo'ladi.
   
5. 
   Bolaniinfeksiyalardansaqlaydi.
   

ibratidan kuchliroq va mustahkamroq o'rin oladigan ibrat yo'q. (N.I.Novikov).
Rivoyat qiladilarki, bir ona donishmand oldiga kelibdi va bolasining tarbiyasiga qachon kirishish kerakligi haqida surabdi. Donishmand bolaning necha yoshga kiiganini so'rabdi. Besh yoshga to'lganini bilib onaga xitob qilibdi:
— Tezda uyga qayt!
Bola tarbiyasida eng kerak bo'lgan besh yilni sen boy berib qo'yibsan! Shunday, bola dastlabki yillarda tez va ko'p qabul qiladi va tarbiyaning asosiy qismini qabul qiladi. Tarbiya keyin ham davom etaveradi. "Lekin siz mevani keyin ko'ra boshlaysiz, — deydi bir donishmand — bu o'zingiz bir vaqtlar, bolangiz besh yoshigacha bergan tarbiyangiz gulining mevasidir" bu davrda bolaning olamni bilishi odamni bilishi orqali kechadi. Yaxshilik va yomonlik degan katta tushunchalar ota va onasining bir-biriga munosabati, ovozi, qarashi, harakati orqali borligiga singib boraveradi. Donishmandlar kishi keyin umr bo'yi o'zi yashaydigan yaxshilik va yomonliklarning qariyb 90% ni aynan bolalikning ilk davrida olishini, besh yoshli bala bilan keksalik o'rtasi bir qadam ekanligini tan olishadi.
Bugungi bolakayning ertaga qanday inson bo'lishi ko'p jihatdan bolalik deb atalgan bu davrning qanday o'tgani, uning ongi va qalbiga atrof-muhitdan nimalarni olib kirganiga bogiiqdir. Bolaga munosabatda awalo uning yosh darajasini inobatga olish kerak, uni yoshiga ko'ra taxminan quyidagicha taqsimlash mumkin:
2. Tarbiyaning yoshga bogiiq jihatlari:

1. 
   Uch yoshgacha.
   
2. 
   uchdan yetti yoshgacha.
   
3. 
   yettidan o'n yoshgacha.
   
4. 
   o'ndan-o'n to'rt yoshgacha.
   
5. 
   o'n to'rtdan-o'n sakkiz yoshgacha. »
   

Bolaning bir yoshidayoq rivojlanishi jadallashadi: tana vazni uch hissa oshadi, bo'yi 25 sm o'sadi, tishlari chiqadi, ovqat chaynashni o'rganadi, emishdan to'xtaydi, bola oyo- g'ida turishni, kattalar qo'lini ushlab yoki o'zi mustaqil yurishni biladi. 3 yoshgacha bu ko'rsatkich oshib boradi, qo'llar harakati takomillashadi, mustaqil kiyinadi, echinadi, yuvinadi, qo'li bilan nozik harakatlarni qiladi, u endi qalam bilan rasm soladi, tugmasini qadaydi, gapirishga o'rganadi, shuning uchun ota-onalar juda sezgir va ehtiyotkor bo'- lishlari kerak. Tana a'zolarining to'g'ri rivojlanishi aniq- ravon so'zlashga o'rganishi, ota-onalarni sabr-toqatli, aqlirasolik bilan ish tutishlariga bog'liqdir. Bolaning 3-7 yosh oralig'i alohida ahamiyatga ega. Bu davrda bolada zamon tushunchasi haqida to'g'ri tushunchalarni shakl­lantirish uchun unga yolg'on gapirmaslik, savollariga to'g'ri, jiddiy javob berish kerak. Bundan tashqari bolalarda gigienik ko'nikmalarni go'dakligidanoq shakllantirish kerak 2-2, 5 yoshidan yuz-qo'l yuvishni eslatib turish, nazorat qilish va ko'maklashish zarur. Tozallikka rioya qilish faqat bolaning sog'lig'ini saqlash uchungina emas balki uni kelajakda ham pokiza bo'lishining omilidir. Bolani 2 yoshidan tishlarini tozalashga o'rgatish kerak. Buning uchun kichkintoyga bolalar tish cho'tkasi, pastasi berish lozim.To'g'ri uyushtirilgan kun tartibi katta ahamiyatga ega. Bolani aniq belgilangan vaqtda ovqatlantirish kerak, pala- partish ovqatlantirish bolalar salomatligiga yomon ta'sir qiladi. Yosh bolalarning nerv sistemasi juda ta'sirchan bo'ladi. Bolalar darrov charchab qoladilar va dam olishga ehtiyoj sezadilar. Dam olishning eng muhim turi uxlash bola har doim bir vaqtda uxlashi lozim. Tungi va kunduzgi, uyqu muddati bolaning yoshiga bog'liq nimjon bolalar ko'proq uxlashi lozim, uyqudan oldin ochiq havoda sayr qilish foydali, kechki ovqat yotishdan 1-1,5 soat oldin berilishi kerak. Bola sog'lig'ini saqlash, mustahkamlash va uni har tomonlama rivojlantirishda chiniqtirish muhim rol o'ynaydi. 2-3 yashar bolalarning toza havo bilan chiniqishi muhimdir. Bundan tashqari quyosh vannalari suv bilan chiniqtirish ham juda foydali. Yosh bolalarni maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalarida tarbiya qilish, ularni oilada tarbiyalashga qaraganda bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bola uchun yasli-bog'cha tanlashda "moda orqasidan quvmaslik, sportni yoki chet tilini o'rgatadigan bog'chani qidirmaslik kerak. Uyingizga yaqin bo'lgan yasli-bog'cha eng qulay va hammasidan yaxshi bo'ladi. Uy sharoitida ba'zi bir ko'nikmalarni o'zlashtirgan bola bog'chaga borganda qiynalmaydi. Qoshiqdan mustaqil foydalanishni bilgan, o'zlari kiyinadigan va echinadigan bolalar bog'chada o'zlarini dadil his qiladilar va tez ko'nikadilar. Bundan tashqari bola hayotini o'yin va o'yinchoqlarsiz, ertaklar va musiqasiz — fantaziyasiz va ijodiyotsiz tasawur etib bo'lmaydi. O'yin va o'yinchoqlar olamida yayrab yashagan bolaning hayotini ma'naviy toiaqon deyish mumkin. Bolaga o'yinchoq tanlayotganda uning yoshi, qiziqishi va sharoiti Ico'zda tutiladi. Yoshi katta bo'lishi bilan o'g'il bolalar texnikaga oid ayniqsa transport va shu kabi o'yinchoqlarga qiziqishi ortadi, bu o'yinchoqlar bolalarda turli kasb va mutaxassisliklarga qiziqish tug'diradi, ota-ona bu qiziqishni vaqtida payqab, rag'batlantirishi kerak. Qo'g'irchoqlar qizlarning sevimli o'yinchoqlaridir, 1-2 yoshli qizchalar ko'zi ochilib yumiladigan, "Ingalaydigan qo'g'irchoqlarni yaxshi ko'radilar. 1-4 yoshli qiz bolalarga plastmassadan qilingan kiyimsiz qo'g'irchoqlar ma'qul, qizlar ularni o'zlari cho'miltiradilar, kiyintiradilar, yo'rgaklaydilar. Sport o'yinchoqlari (koptok, arg'imchoq, kabilar) bolalarni jismoniy baquwat qilishga xizmat qiladi. Musiqa o'yinlari bolalarni badiiy qobiliyatlarini o'stiradi. Umuman olganda bolalar o'yinchoqlari shartli ravishda 3 ta guruhga ajiratiladi:

1. 
   Syujetli o'yinchoqlar.
   
2. 
   Quruvchilik o'yinchoqlari.
   
3. 
   Turli materiallar agar bolani yoshlikdan o'yinchoq- larini toza tutish, ehtiyot qilishga o'rgatib borilsa ular uy anjomlariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishni o'rganadilar.
   

Oilada bolaga tarbiya berishning qator o'ziga xos prinsiplari borki, ularga amal qilish tarbiya ishining samarali boiishini ta'minlaydi. Ular quyidagicha: tarbiyada ota- onaning ma'suliyati, tarbiyadagi birlik, ota-ona obro'si, mehnat tarbiyasi, ota-onaning bola tarbiyasini bog'cha, maktab va jamoatchilik bilan hamkorlikda olib borishi, ota- onaning barcha bolalarni teng ko'rishi, ularga adolatli munosabatda bo'lishi, tarbiyada bolaning o'sish va rivoj- lanish xususiyatlarini hisobga olish, bola shaxsini hurmat qilish, unga talabchan bo'lish kabilardir. Buning uchun ba'zi tarbiya usullarini bilib qo'yish foydadan xoli emas.

3. 
   Bola tarbiyasi prinsiplari. Masalan: ibrat — namu- na usuli, yaxshi xulq-atvorga o'rgatish, odatlantirish, o'rni kelganda nasihat qilish, tarbiya berish, unga munosabatni o'zgartirish, ishontirish, rag'batlantirish, qoralash kabi usullar. Tarbiyada maqsadning aniqligi muhim o'rin tutadi maqsadimiz — barkamol avlodni tarbiyalash uni Vatanga muhabbat ruhida xalqning eng yaxshi urf-odatlari va oilaviy an'analari ruhida, jamiyat uchun bilimdon va madaniyatli shaxs qilib tarbiyalashdir. "Agar siz fuqaroni tug'ib qo'yib, uni o'z mehringizdan benasib qilsangiz, marhamat qilib jamiyatni bu razil niyatingizdan ogoh etib qo'ying - deydi A.C.Makapenko "ota-ona mehridan benasib bolalar ko'pincha mayib kishilar bo'lib yetishadilar.
   

Hamma bolaga bir ko'zda qarash. Oilada bolalarni to'g'ri tarbiyalashning shartlaridan biri tarbiyadagi birlikdir. Hamma narsada bolaga muomalada, jazolashda, ta'sir o'tkazishda, birlik bo'lishi zarur. Ko'pincha bolaning onasi yoki buvisi ruxsat bergan narsani dadasi ta'qiqlab qo'yadi. Bolalar talabchan otasi bilan kam talabchan onasi va umuman talabchan bo'lmagan buvisi o'rtasida o'zlaricha yo'l topadilar. Kattalar o'rtasidagi kelishmovchilikni ko'rib bolalar mug'ombirlik, aldamchilik, xushomadgo'ylikka o'r- ganadi. Ayrim ota-onalar bolaga haddan tashqari mehri- bonlik qilib, girgitton bo'ladilar, uning hamma vazifalarini o'zlari bajarishadi, barcha injiqlik va o'jarliklarini ko'- tarishadi, natijada bola noshud, bemehr bo'lib o'sadi. Ota- onaning hamma bolalariga bir xil bo'lishi, tarbiyaning muhim shartlaridan bo'lib, opa ukalarning ahil, bir-biriga mehribon, oqibatli bo'lishiga olib keladi, bola nazarida ota-onaning obro'si oshadi, odamlar bilan hisoblashishga, ularning ko'nglini ranjitmaslikka, odamlarni qadrlashga o'r- gatadi. Bir ota, bir onaning farzandlari fe'l-atvori jihatdan bir-biriga o'xshamaydi, ota-ona bolalarning sho'xini ham, qobilini ham bir xil mehr bilan sevishi, kattasini katta, kichigini kichik o'rnida bilib har birini o'ziga qarab muo­mala qilishi lozim. Birini ikkinchisidan ortiq ko'rish ya- ramaydi. Tarbiya awalo oilada, bog'chada, so'ng mak- tabda, jamoatchilik tomonidan muntazam ravishda olib boriladi, tarbiyalashning muhim xususiyatlaridan biri, uni uzluksiz olib borishdir. Ba'zan onalar ikkinchi farzandni ko'rishgach kattasi g'ashlik qilayotganini aytib qolishadi, buning oldini olish uchun to'ng'ichga endi aka, opa bo'l- ganini aytish, ukasini boqishda yordamlashishi kerakligini tushuntirish lozim. Tarbiyada har bir bolaga alohida muomala, munosabat, e'tibor kerak. "U bolaku, bolaga boiaveradi", "yumalab, sumalab katta bo'lsa rizqini topib yer", "hammasiga keyin o'zi o'rganib ketadi", kabi fikrlarni qo'yib, bolani tug'ilganidan voyaga yetkuncha tarbiyalab borish kerak. Bolaning tabiiy ehtiyoji bo'lgan narsalarni taqiqlash yaramaydi, bolani tez o'sayotgan oiganizmi harakat qilib turishni talab qiladi. Bola o'jarlik bilan gapga quloq solmaydi, yig'laydi va asabiylashadi. Keyinchalik esa vazmin, uyatchan bolaga qo'pol muomila qilinsa u juda qo'rqoq bo'lib qoladi, hayotda mustaqil yashashga qiynaladi.
Tayanch iboralar:
Chaqaloq parvarishi, kun tartibi, ovqatlanish, muomala, muhit,g’ashlik.