Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

o, ..,o

0-= Cl - 0 - Cl =-0

o; 'o

Xlor (VI I) oksid xloming boshqa oksidlariga nisbatan barqaror bo'lib, rangsiz, moysimon suyuqlikdir. U faqat silkitilganda, qat­ tiq urilganda, kuchli isitilganda portlaydi. Cl₂0 ₇ suv bilan birikib, perxlorat kislota hosil qiladi:
Cl₂0 ₁ + H ₂0 = 2HC I0 ₄
Perxlorat kislota KC I0 ₄ ga konsentrlangan sulfat kislota ta'sir ettirib olinadi:
KC10 ₄ + H₂S0 ₄ KHS0 ₄ + HC I0 ₄
Perxlorat kislota eng kuchli kislotadir. Suyultirilgan eritmasi­ ning oksidla h xossasi unchalik kuchli emas, lekin 40% Ii erit­ masi juda kuchli oksidlovchi.

4
Xloming kislorodli kislotalari ichida HCIO dan HC I0 ga to­
mon oksidla h xos.sasi kamayib, kislotaning barqarorligi va kuchi ortib boradi. Demak, xloming valentligi ortishi bilan kislotalar­ ning kuchi ham ortib boradi.

9.5- §. Ftor, brom va yod baqida qisqacba ma'lumot

Ftor - F barcha elementlar ichida eng katta elektr-manfiylik namoyon qiladi. Ftor tabiatda Ca F₂ (plavik shpati), kriolit Na AJF₆ va apatit Ca₃(P0 ₄) ₂Ca F₂ ko'rinishida uchraydi. Ftor birikmalari suvda, o'simliklar tarkibida, odam va hayvon tishlarining emali va
suyak tarkibida uchraydi. Agar ftor yetishmasa yoki keragidan or­ tiq bo'lsa, tish yemirila boshlaydi va suyaklarga zarnr yetadi. Ftor ko'kimtir sariq rangli, qo'lansa, o'tkir hidli zaharli gaz. Ftoming suyuqlanish temperaturasi r;uyuq. = -223 ·c, qaynash tempera­ turasi t ayin. = - I 87 ·c. Ftorni suvda eritib bo'lmaydi, chunki suv
bilan shiddatli reaksiyaga kirishib ketadi, u benzol, xlorofonn kabi erituvchilarda eriydi. Ftor eng faol metallmasdir. U meta11ar va metallmaslar bilan odatdagi sharoitdayoq birikadi. Ftor - eng kuchli oksidlovchi. Kislorod va azot bilan ftor bevosita birikmaydi,
qolgan barcha elementlar bilan ma'tum sharoitda birika oladi. Ftor 217 ·c da suyuqlanadigan tuz - KF · 2HF suyuqlanmasini elek­
troliz qilib olinadi. Ftor - organik birikmalar tayyorlash uchun, zamonaviy sovitgichlarda sovuq muhit hosil qilish uchun (ammi­ ak N H₃ o'mida freon C F₂Cl₂) ishlatilmoqda.Vinil florid va tetraftor etilen (teflon), sun'iy polimerlar olishda, raketa yoqilg'isining
oksidlovchisi sifatida, ftorning ayrim birikmalari meditsinada ish­ latiladi.
Brom - Br tuz konlarining ustki qavatlarida kamalit KBrMg Br₂6 H₂O holida uchraydi. Dengiz suvida va tuz konlarida NaBr va KBr uchraydi. Tabiiy brom ikki izotopdan tashkil topgan: ⁷⁹Br (50,59%) va ⁸¹ Br (49,46%), ko'pgina sun'iy izotoplari olingan.

muz.
Brom og'ir, qizil-qo'ng'ir suyuqlik. Brom bug'lari zaharli, qaynash temperaturasi t ayin. = 58,8 °C, muzlash temperaturasi f = -7,3 ·c. Solishtinna massasi 20 °C da 3,14 g/sm3, eruv- chanligi 20 •c da 100 g suvda 3,55 g brom eriydi. Brom sovitilganda

• 
  IO ·c dan past temperaturada kristallogidrat ajralib chiqadi. Brom
  

odatdagi sharoitda fosfor, mishyak, sunna va ba'zi metallar bilan bevosita birika oladi. Brom birikmalaridan ftor va x.lomi siqib chiqara olmaydi. Yodni esa birikmalardan siqib chiqaradi. Bromli tuzlarga xlor ta'sir ettirib brom olinadi:
2KBr + Cl₂ = 2KC1 + Br₂
Laboratoriyada brom MnO ₂ bilan K.Br aralashmasiga kons. sul­ fat kislota ta'sir ettirish yo'li bilan olinadi.
Bromning vodorodli birikmasini brom tuziga sulfat kislota ta 'sir ettirib olib bo'lmaydi:
2KBr + H₂SO ₄ = KHS0 ₄ + HBr
Hosil bo'lgan vodorod bromid yana sulfat kislota bilan qo'shilib, erkin brom ajralib chiqadi:
2HBr + H₂SO ₄ = Br₂ + SO ₂ + 2H ₂O
Vodorod bromid olish uchun, asosan, PBr ₃ gidrolizidan foydalaniladi:
PBr₃ + 3H ₂O = H₃PO₃ + 3HBr
Brom turli anorganik va organik birikmalar olishda, tarkibida brom bo'lgan dorilar olishda ishlatiladi. Kumush bromid foto­ plyonkalar tayyorlashda va kimyo laboratoriyalarida ishlatiladi.
Yod - I birikmalari juda oz miqdorda dengiz suvlarida uchraydi.
Dengizda o'sadigan ba'zi o'simliklar yod birikmalarini o'zida to'playdi. Chili selitrasining ba'zi qatlamlarida 0, I% ga qadar Nal0 ₃ bo'ladi. Yod o'simlik va hayvon organizmi uchun zarur element­ dir. Organizmda yod yetishmay qolganda endemik buqoq deb atala­
digan kasallik vujudga keladi. Tarkibida yod bo'ladigan ba'zi neft
suvlari va mineral suvlar yod olish uchun asosiy manba hisobla­ nadi. Toza yod qoramtir gunafsha tusli, metall kabi yaltiraydigan rombik kristallardan iborat modda. 20 °C da solishtirma og'irligi
4,98 ga teng. Uning suyuqlanish temperaturasi t;uyuq. = 114 ·c,
qaynash temperaturasi / yin.= I 83 •c. Yod ohista isitilsa, suyuq­
lanmasdan bug'lanib ketadi, bug'lari sovitilsa, qattiq holga o'tadi, ya'ni sublimatlanadi. Yod bug'lari zaharli, yod suvda kam eriydi:

2
0 ·c da I 00 g H O da 0,0 I g yod eriydi; spirt, benzin, xloro­
form, uglerod sulfidda yod yaxshi eriydi.
Yod galogenlar orasida eng passivdir. Oltingugurt, fosfor, temir, simob va boshqa metallar bilan yod bevosita birika oladi. Yod oddiy moddalardan tashqari murakkab moddalarni ham oksidlaydi:
Na ₂SO ₃ + 1₂ + H₂O = Na ₂SO₄ + 2HI
Yod KI bilan birikib, Kl ₃ tarkibli kompleks tuz hosil qiladi:
KI + 1₂ = Kl ₃
Yod suv bilan qo'shilib,
l ₂ + H₂O = HI + HIO
hosil qiladi.
Yod vodorod bilan birikadi: