Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Xlorid kislotaning isblatilishi. Xlorid kislota xloridlar olishda, yelim ishlab chiqarishda, karbonat angidrid olishda, bo'yoqlar tayyorlashda, laboratoriyada xlor olishda, tibbiyotda, kimyo labo­ ratoriyalarida, ko'nchilik sanoatida (xom teriga ishlov berishda), metallaming sirtini oksid pardadan tozalashda, oziq-ovqat sa­ noatida glukoza olishda ishlatiladi. Xlorid kislota ichki yuzasiga kis­ lotaga bardoshli rezina qoplangan sistema va bochkalarda, shisha idishlarda saqlanadi.
Xlorid kislota tuzlari. Xlorid kislotaning tuzlari xloridlar deyi­ ladi. Xloridlaming ko'pchiligi suvda eriydi, kumush xlorid AgCI,
mis (I) xlorid CuCI, simob (I) xlorid Hg ₂Cl ₂ suvda erimaydi. Qo'rg'oshin xlorid PbCl₂ juda oz eriydi. Lekin issiq suvda yaxshi eriydi. Xloridlar orasida eng yomon eriydigani kumush xloriddir. Shuning uchun xlorid kislotani va xloridlami (ya'ni c1- ionini) topishda AgN0 ₃ reaktiv sifatida ishlatiladi:
HCI + AgNO ₃ = AgCIJ.. + H NO ₃

3 3
FeCl ₃ + 3AgNO ₃ = Fe( NO ) + 3AgCIJ.
Xloridlaming eng muhimlari quyidagilardir:
Natriy xlorid (osh tuzi) NaCl tabiatda eng ko'p tarqalgan tuzlardan biri, qaynash temperaturasi t yin. = 1413 ·c, suyuq­ lanish temperaturasi r;uyuq. = 800,4 ·c, solishtirma massasi 2,16
ga teng. 100 g suvda O ·c da 35,6 g NaCl eriydi.
Natriy xlorid ovqat uchun, go'sht, yog', moy, baliq va bosh­ qalami buzilishidan saqlashda muhim ahamiyatga ega.
Osh tuzi xlor olishda, natriy ishqori, natriy metali, vodorod xlorid, soda ishlab chiqarishda asosiy xomashyo bo'lib xizmat qiladi, bo'yoqchilikda, sovun pishirishda va boshqa sohalarda ham ishlatiladi. Kaliy xlorid KCI qishloq xo'jaligida o'g'it sifatida, potash ish­
lab chiqarishda ishlatiladi.
144
Ka/siy xlorid CaC l ₂ suvga nihoyatda o'ch bo'lganligi uchun laboratoriyalarda gazlami, har xii organik moddalarni quritish uchun ishlatiladi. Bu vaqtda kristallgidrat CaCl₂ • 6H₂0 hosil bo'ladi.
Bariy xlorid BaCl ₂ qishloq xo'jaligida zararkunandalarga qa­
rshi kurashda ishlatiladi.
Aluminiy xlorid AICl ₃ ko'pgina organik moddalami sintez qi­ lishda katalizator sifatida ishJatiladi. Rux xlorid - ZnCl ₂ yog'ochni chirishdan saqlash maqsadida yog'ochga shimdiriladi. Metallami
kavsharlashda metall sirtidagi oksid pardani yo'qotish uchun ishla­ tiladi.

9.4- §. Xloming kislorodli birikmalari

Xlor kislorod bilan bevosita birikmaydi. Xlor bilan kislorod birikmalari bilvosita usulda olinadi.
Xloming to'rtta oksidi olingan:
Cl₂0 - xlor (I) oksid (gipoxlorit angidrid); CI0 ₂- xlor (IV) oksid;
Cl₂0 ₆ - xlor (VI) oksid;
Cl₂0 ₇- xlor (VII) oksid (perxlorat angidrid).

1. 
   Xlor ( I) oksid Cl ₂0 (tuzilishi Cl - 0 - Cl). Sarg'ish-jigar­ rang, qo'lansa hidli gaz, suyuqlanish temperaturasi t . = I 16 °C,
   

qaynash temperaturasi esa / yin. = 4 °C. Portlovchi modda. U sal isitilsa yoki bir idishdan ikkinchi idishga quyilsa portlaydi:
2Cl₂0 = 2Cl ₂ + 0 ₂
Xlor (I) oksid simob (II) oksidga xlor ta'sir ettirib olinadi: 2Cl ₂ + HgO = HgCl₂ + Cl₂0
Cl ₂0 suvda erib gipoxlorit kislota HCIO ni hosil qiladi. Xlor suvda eriganda ham gipoxlorit kislota hosil bo'ladi. HCIO beqaror bo'lib, faqat suyultirilgan eritmadagina mavjud. Xloming kislorodli
kislotalari kuchli oksidlovchilardir. Ular orasida HCIO eng kuchli oksidlovchi, buning asosiy sababi beqaror kislota bo'lganligi uchun asta-sekin parchalanib, atom holidagi kislorod ajratib chiqarishidir: HCIO = HCI + 0
Gipoxlorit kislotaning tuzlari ishqorlarga xlor ta'sir ettirib olinadi:
Cl₂ + 2KOH = KCI + KCIO + H₂0
Reaksiya natijasida hosil bo'lgan mahsulotlar Jave/ suvi deyila­ di. Bu suv kuchli oksidlovchi hisoblanadi. Buning sababi Javel suvi havodan CO ₂ ni yutishi natijasida HCIO hosil qiladi:
IO Anorganik kimyo ¹⁴⁵
KCIO + CO₂ + H ₂0 = KHC0 ₁ + HCIO
Gipoxlorit k.islotaning eng muhim tuzlaridan yana biri kalsiy gipoxlorit - xlorli ohakdir. U kalsiy gidroksidiga xlor ta'sir ettirib olinadi: Cl

Ca(OH)i + Cl₂ =
/
Ca
""-oct
+ H ₂O

Xlorli ohakdan kuchli oksidlovchi, oqartuvchi, dezinfeksiya­ lovchi modda sifatida foydalaniladi, chunki u quyidagi reaksiya­ larga kirisha oladi:
CaOC l₂ + CO ₂ = CaC0 ₃ + Cl ₂
2CaOCl ₂ + H₂0 + CO₂ = C aCl₂ + CaC0 ₁_ + 2HCIO HCIO = HCI + 0

2. 
   Xlor ( IV) oksid Cl0 ₂ - sabzi rangli, o'tkir hidli beqaror gaz, u yonuvchi moddalarga tegib ketsa, darhol portlaydi. CIO,
   

suv bilan birikib, xlorit kislota HCl0 ₂ bilan xlorat kislota Heto; hosil qiladi:
2C I0 ₂ + H ₂0 = HC l0 ₂ + HCl0 ₃
Xlorit kislota nihoyatda beqaror va kuchli oksidlovchi modda, u faqat suyultirilgan eritma holidagina ma'tum. Tuzlari olingan, ammo ular zarba ta'sir etganida va isitilganda portlaydi. Xloritlarda ham oksidlovchilik xossalari bor.

2. 
   Xlor (VI) oksid Cl₂0 ₆ havoda tutaydigan to'q qizil suyuqlik. Yonuvchi moddalarga tegsa, darhol portlaydi. Cl₂0 ₆ ga muvofiq kislota ma'lum emas, ammo u suv bilan birikib, xlorat HCl0 ₃ va perxlorat HC10 ₄ kislotalarini hosil qiladi:
   

Cl₂0 ₆ + H₂0 = HC I0 ₄ + HCl0 ₃
Xlorat k.islota ham faqat eritmada ma'lum, uning 40% Ii erit­ masini tayyorlash mumk.in. Eritmaning konsentratsiyasi 40% dan yuqori bo'lsa, portlab parchalanadi. Xlorat kislotaga paxta, qog'oz tegsa, o't olib ketadi. Xlorat k.islota va uning tuzlari oksidlovchi­ lardir. Uning tuzlari odatdagi tempcraturada barqaror bo'ladi. Qaynoq ishqorlarga xlor yuborib, xlorat kislota tuzlari olinadi:
6KOH + 3Cl₂ = KCl0 ₃ + 5KCI + 3H ₂0
KCl0 ₃- bertole tuzi gugurt sanoatida, portlovchi moddalar, bo'yoqlar, signal raketalari tayyorlashda, kimyo laboratoriyala­ rida k.islorod olishda ishlatiladi.

2. 
   Xlor (VII) oksid (perxlorat angidrid) Cl₂0r Uning tuzilishi: