Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети с. Р. Топилдиев, Р. Р. Ҳасанов

14.2. Инновацион ривожланиш стратегияси 
Дунёда ҳанузгача давом этаётган глобал молиявий-иқтисодий ва унинг 
салбий таъсири кучайиб бораётган бир шароитда инновацион ишлаб 
чиқаришнинг 
асоси 
бўлган 
саноат 
тармоғимиздаги 
фойдаланиш 
самарадорлигининг пастлиги, инновацион фаолият субъектлари, яъни Фанлар 
академияси, Олий ва бошқа таълим муассасалари ва бошқа илмий-ишлаб 
чиқариш марказларининг фаолияти ҳозирги замон талаблари давражасида эмас.
Иқтисодий инқирозлар шароитида инновацион фаолиятни кучайтириш, 
жадаллаштириш миллий манфаатларимизга мос келади ва янги янги 
маҳсулотлар, хизматларнинг яратилишига туртки бўлади. Иқтисодиёт фанидан 
маълумки, ҳар қандай маҳсулот ёки хизмат ўзининг циклик ҳаётийлик даврига 
эга. Ушбу ҳодисани иқтисодиётга татбиқ этадиган бўлсак, ҳар қандай 
иқтисодий тизим ҳам ўзининг яшаш даврига эга деган хулоса қилишимизга 
асос бўлади. Жаҳон иқтисодиётининг ривожланиш тарихи, вақти-вақти билан 
инқирозлар бўлиб туриши ҳам фикримизни тасдиқлайди. Шу ўринда яна бир 
саволнинг туғилиши табиийки, бу иқтисодий-ижтимоий ҳаётдаги айрим 
оламшумул ўзгаришлар, яъни инновацион ислоҳотлар инқирозлар даврида 
вужудга келиши сабаби нимада? Дарҳақиқат, ҳар қандай инқироз салбий 
оқибатларга олиб келиши билан бир қаторда ижобий ҳолатларни ҳам келтириб 
чиқаради. Инқироз натижасида ўзининг барча салоҳиятини сарфлаб бўлган, 
эски иқтисодий тизим барбод бўлади ва ҳалокатга юз тутади. Ҳалокат 
исканжасида қолган иқтисодий тизим камчиликларини бартараф этиш учун 
янги иқтисодий стратегияларни ишлаб чиқиш ва амалиётга татбиқ этишга 
эҳтиёж туғилади. Айрим турдаги маҳсулот ёки хизматларга бўлган талаб 

---

174 
умуман йўқолади, бу эса ўз навбатида жиддий таркибий ўзгартиришларни, 
хусусан юқори таваккалчиликка асосланган новаторликка етаклайди. Худди 
шундай шароитлардагина юқори иқтисодий ўсиш суръатини таъминловчи 
инновацион маҳсулотлар ва хизматлар яратилади.
Иқтисодиётдаги 
инқирозли 
вазиятлар 
мамлакатни 
инновацион 
ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқишга мажбур этадиган омиллардан 
бири ҳисобланади. Иқтисодиётни инновацион ривожлантириш стратегиясининг 
мақсади мамлакатдаги муайян даврдаги ижтимоий-иқтисодий ҳолатдан келиб 
чиқади ва умумий тарзда қуйидагиларни ўзида акс эттириши лозим бўлади: 

инвестицияларнинг асосий қисмини мамлакатнинг асосий ишлаб 
чиқариш фондларини янгилашга йўналтириш; 

мамлакатнинг фан-техника соҳасини ривожлантириш, унинг 
ютуқлари билан ишлаб чиқариш ўртасидаги алоқадорликни таъминлаш, илмий 
ютуқларни ҳаётга татбиқ қилиш механизмини ишлаб чиқиш, интелектуал 
мулкдан фойдаланиш тизимини тубдан такомиллаштириш каби чора-
тадбирларни ишлаб чиқиш; 

иқтисодий-инновацион муносабатларнинг асосий субъектлари 
(давлат, илмий-текшириш институтлари, таълим муассасалари, корхоналар ва 
ҳоказолар) ўртасида ижодий ҳамкорликни кучайтириш ва мувофиқлаштириш. 
Иқтисодиётни инновацион ривожлантириш мамлакатимизда амалга 
оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар орасида саноат корхоналарини 
модернизация қилиш, техник-технологик жиҳатдан янгилашга катта эътибор 
берилаётганлигини таъкидлашимиз жоиз. 
Ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта 
жиҳозлаш, халқаро сифат стандартларига ўтиш бўйича қабул қилинган тармоқ 
дастурларини амалга оширишни тезлаштириш вазифаси қўйилмоқда. Ўз 
навбатида, бу мамлакатимизнинг ҳам ташқи, ҳам ички бозорда барқарор 
мавқега эга бўлишини таъминлаш имконини беради. 

---

175 
Инновацион ривожланишни таъминлаш вазифалар қуйидагиларни қамраб 
олади: 
1. 
Миллий иқтисодиётда модернизациялаш ва диверсификация қилиш 
жараёнини жадал суръатлар билан ўтказишни ташкил этиш дастурини ишлаб 
чиқиш. 
2. 
Кичик, ўрта ва йирик миқёсдаги корхоналарни техник-технологик 
жиҳатдан қайта қуроллантириш босқичларини ишлаб чиқиш ва амалга 
ошириш. 
3. 
Миллий иқтисодиётнинг базавий тармоқларида замонавий, тез 
мослашувчан технологияларни жорий этиш, фан-техника тараққиёти ва ишлаб 
чиқаришнинг самарали интеграциясини таъминлаш. 
4. 
Маҳсулоти экспортга мўлжалланган корхоналарни техник-
технологик янгилашга алоҳида эътибор қаратиш, уларга нисбатан солиқ ва 
кредит беришда имтиёзлар тизимини қўллаш механизмини ишлаб чиқиш 
лозим. 
Маълумки, инновацион фаолиятни ривожлантириш давлат аралашувини 
талаб қилади. Бунинг учун аввало давлатнинг инновацион сиёсатининг 
ҳуқуқий, меъёрий методологик асослари бўлиши талаб этилади. Шунингдек, 
миллий хўжаликларда инновацион иқтисодиётга ўтишнинг концептуал 
асослари, унинг тегишли шарт-шароитлари яратилган бўлиши керак. 
Инновацион иқтисодиётга ўтишнинг концептуал асосининг асосий 
мазмуни соғлом рақобат механизми амал қилган шароитда тадбиркорлар 
инновациялар яратиб, инновацион лойиҳаларни реализация қилиб ўзининг 
бозордаги мавқеини, молиявий мустақиллигини мустаҳкамлайди, миллий 
иқтисодиёт ўсишига, давлатни ривожлантиришга ва пировардида халқ 
фаровонлигини оширишга хизмат қилади. 
Ривожланаётган мамлакатлар учун илмий-техник салоҳиятдан тўғри 
фойдаланиш мақсадида давлат томонидан молиявий ресурсларни тежаш, 
инвестицияларни тегишли соҳаларга йўналтириш катта аҳамиятга эга. Давлат 

---

176 
томонидан инновацион сиёсат инвестиция сиёсати билан ҳамоҳанг амалга 
оширилиши, инновацион фаолиятни молиялаштиришда иқтисодиётнинг 
устивор соҳалари аниқланиши керак.
Инновацион фаолиятни шакллантиришда инновацияларни вужудга 
келтирувчи, уларга эҳтиёж туғдирувчи кучли иқтисодий механизм яратилиши 
керак. Мазкур механизмга давлат бюджети ва тижорат манбалари, илмий-
инновацион фаолиятни рағбатлантиришнинг билвосита ва бевосита шакллари 
киритилиши зарур. Республикамизда фан ва техниканинг ривожланишини 
замон талабларига уйғунлаштириб, глобализация жараёнларига мослаштириш 
лозим. Бугунги глобаллашув даврида жаҳон бозорига рақобатбардош 
маҳсулотларни етказиб бериш учун ривожланган мамлакатлар билан илмий-
техник ҳамкорликни йўлга қўйиш, хорижий “ноу-хау”ларни ўзлаштиришнинг 
рағбатлантирувчи тизими ишлаб чиқилиши керак. Илмий-инновацион 
ривожланиш субъектлари, институтларининг уйғунлаштирилган ва тизимли 
ишлайдиган 
мажмуаси 
яратилиши 
лозим. 
Ушбу 
институтларни 
инновацияларни ишлаб чиқаришга жалб этиш, технологиялар трансферти 
вазифаларини амалга ошириш билан биргаликда, маълум стратегик 
мақсадларга йўналтирилган бўлиши мақсадга мувофиқдир. Ушбу стратегик 
мақсадлар давлат томонидан инновацион сиёсатга ҳамоҳанг равишда ишлаб 
чиқилиши ва амалга оширилиши лозим бўлади. Жорий қилинган 
инновацияларни бошқариш тизимини барча корхоналарда йўлга қўйиш, 
инновацион менежмент ихтисослиги бўйича қадрларни тайёрлашни йўлга 
қўйиш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, инновацион фаолият билан 
шуғулланувчи муассасаларга тегишли шарт-шароит яратилиши, давлат 
томонидан уларга кредит беришда, солиққа тортишда самарали имтиёзлар 
тизими ишлаб чиқилиши ва қўлланилиши, инновацион фаолиятнинг самарали 
инвестицияларни жалб этиш механизми яратилган бўлиши талаб этилади.
Юқорида таҳлил қилинган тармоқлар ва соҳаларда амалга оширилган ва 
режалаштирилаётган ишлар Ўзбекистон саноатини модернизация қилиш, уни 

---

177 
техник-технологик янгилаш бўйича тарихан қисқа давр ичида катта тадбирлар 
иқтисодиётга татбиқ этилганлигини кўрсатади. 
Далиллар кўрсатадики, Ўзбекистонда инновацион иқтисодиётни 
шакллантириш, ривожлантириш учун барча ташкилий ҳуқуқий шарт-
шароитлар яратилган, бир қатор инновацион фаолият субъектлари ишлаб 
турибди. Лекин, уларнинг фаолияти бугунги кун талабига жавоб бермайди. Бу 
соҳада ҳозирда ва истиқболда ғоят катта ишларни амалга ошириш лозимлигини 
ҳам эътибордан қочирмаслик керак. Чунки, Ўзбекистон улкан табиий 
ресурслар, саноат салоҳиятига эга давлат ҳисоблансада иқтисодий ўсиш асосан 
экстенсив усуллар ёрдамида таъминланмоқда. ЯИМ таркибида хом ашё ишлаб 
чиқариш салмоқли улушга эгалигича қолмоқда. Бизнингча юқорида таҳлил 
қилинган мазкур ҳолатларнинг барчаси инновацион иқтисодиётга ўтиш ҳар 
доимгидан ҳам долзарблигини белгилайдиган зарурат ҳисобланади.