Olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma Obidalar uz

olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma
  
Obidalar.uz
 
105 
Mamlakatda chorvachilik va yilqichilik rivojlanganligi bois mayin gazlamalar, 
joynamoz gilamlar, har xil matolar, egar-jabduqlar, charm va charm mahsulotlari, 
chodirlar, chakmonlar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarilgan.
G‗aznaviy hukmdorlari qo‗shni davlatlar bilan diplomatik aloqalarni yo‗lga 
qo‗yganlar. Xususan, Sobuqtegin 996-yil Movarounnahrga bostirib kirgan 
qoraxoniylar bilan muzokaralar olib boradi. Natijada ular o‗rtasida shartnoma tuzilib, 
unga muvofiq Sirdaryo havzasi qoraxoniylar qo‗liga o‗tadi. Sobuqtegin esa 
Amudaryoning janubidagi yerlarga hukmdor bo‗lib oladi. Uning o‗g‗li Mahmud 
G‗aznaviy G‗arbiy Qoraxoniylar davlati (poytaxti Samarqand) va Sharqiy 
Qoraxoniylar (poytaxti Bolasog‗un) hukmdorlari o‗rtasidagi ziddiyatlardan ustalik 
bilan foydalangan. 1025-yil Mahmud Sharqiy Qoraxoniylar tamg‗achxoni Qodir bilan 
Samarqand yaqinida uchrashgan. Ana shu uchrashuvda Mahmud G‗aznaviy 
Qodirxonning siyosiy diplomatiyada savodsizligi, qo‗polligini ko‗rgach, uni o‗zining 
muomalasi, mehmondo‗stligi, boyligi va zeb-ziynatlari bilan lol qoldirmoqchi bo‗lgan. 
U bezatilgan chodir tayyorlatib, uni hayratomuz yasattirgan, qimmatbaho sovg‗alar 
bilan bezagan. Ziyofatni haddan ortiq darajada quyuq qilgan. O‗z qarorgohiga qaytgan 
Qodirxon Mahmud oldida uyalmaslik uchun g‗aznaviy sultonga katta miqdorda pul, 
oltin bilan bezatilgan egar-jabduq, yuganli dul-dul otlar, oltin belbog‗li turk 
g‗ulomlari, turli mo‗ynalar va boshqa turdagi boyliklarni yuborgan. Bu Mahmudning 
diplomatik g‗alabasi edi. Mahmudning tashabbusi bilan ikki qoraxoniy davlat 
o‗rtasida ziddiyat kelib chiqqan va undan sulton unumli foydalangan. Mahmud 
Xorazm hukmdori Ali ibn Ma‘mun va uning ukasi Ma‘mun ibn Ma‘munlarga o‗z 
singillarini bergan va nikoh orqali diplomatik aloqalar mustahkamlangan. Keyinchalik 
(1017), Alitegin ismli lashkarboshining ma‘muniylarga bosh ko‗tarib, ularni taxtdan 
ag‗darishi Mahmudning Xorazmga yurish boshlashiga bahona bo‗lgan. U arab xalifasi 
Qodir bilan ham tinchlik va do‗stlik aloqalarini o‗rnatgan. Ayrim hind rojalariga 
sovg‗a-salomlar berib, ularni o‗ziga bo‗ysundirgan. Uning o‗g‗li Mas‘ud davrida 
qo‗shni davlatlar bilan, xususan, saljuqiylar bilan urush kelib chiqadi va Dandanakon 
degan joyda (1040) g‗aznaviy sultoni saljuqiylardan mag‗lubiyatga uchraydi. Shunday 
bo‗lsa-da, barcha g‗aznaviy hukmdorlari Arab xalifaligi bilan elchilik aloqalarini 
yo‗lga qo‗ygan. 
G‗aznaviylar davlatining boshqaruv shakli cheklanmagan monarxiya bo‗lib, u 
diktaturaga asoslangan edi. Davlat tuzilishi azaldan rivojlanib kelayotgan turkiy 
davlatchilik asosida qurilgan bo‗lsa-da, biroq u o‗ziga xos mustamlakachilik 
xususiyatiga ega edi. Davlat boshlig‗i sulton deb yuritilgan. Bosh vazir tizimida 
harbiy, elchilik, rasmiy tadbirlar, moliya, qozilik ishlari va xabar-pochta devonlari 
faoliyat ko‗rsatgan. Viloyat hokimlari voliy, shahar hokimi rais deb yuritilgan. 
Viloyatda boshqaruv ishlari amid, shahrlarda qutvol tomonidan amalga oshirilgan.
Davlatning harbiy holati esa ancha shakllangan edi. Davlat qudratli qo‗shinga 
ega bo‗lgan. Qo‗shinning bosh qo‗mondoni – sipohsolor, lashkarboshilar – solor, 
harbiy qismlar esa sarxang deb atalgan. Manbalarda yozilishicha, Mahmud 
G‗aznaviyning 300 mingga yaqin otliq va piyoda lashkari bo‗lgan. Bundan tashqari, 
qo‗shin tarkibida harbiy kemalar (daryo va dengiz floti), 500 ta harbiy fillar bo‗lgan. 
Harbiy qo‗shin kamon, nayza, qilich, gurzi va boshqa qurollar bilan qurollangan.

---