Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Sherikchilik munosabatlari

Ayni paytda 80–90-yillarda rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyo- tida, iqtisodiy rivojlanishning yangi tendensiyalarini belgilaydigan va zamonaviy bozorni shakllantirishga hal qiluvchi ta’sir koʻrsatadigan global omillar mavjud boʻldi:

1. 
   iqtisodiyotning globallashuvi;
   
2. 
   iste’molchilar talablarining murakkablashishi;
   
3. 
   raqobatning yangi xarakteri;
   
4. 
   texnologik oʻzgarishlar (zamonaviy axborot texnologiyalari).
   

Ushbu omillar natijasida firmaning tashqi muhiti sezilarli darajada oʻzgardi, raqobat global tus oldi va mijozlar talablari murakkab- lashadi.⁵⁸
Yangi iqtisodiy voqelik shuni koʻrsatdiki, soʻnggi yillarda firma konsepsiyasi va uning boshqa firmalar va davlat bilan aloqalari jiddiy oʻzgarishlarga duch keldi. Oʻzining mazmuni boʻyicha firma bozor munosabatlarining yangi subyekti - tadbirkorlik turiga aylandi.
Buni tushunish barcha iqtisodiyoti uchun ayniqsa muhimdir, bu yerda tadbirkor firma ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyoti korxonalariga qaraganda tashqi muhit bilan munosabatlarini boshqacha asosda quradigan tubdan yangi tashkilotdir. Ayni paytda zamonaviy korxonalarni rivojlantirish muammolari koʻp jihatdan nafaqat avvalgi aloqalarni yoʻq qilish bilan, balki biznesda hamkorlikni yoʻlga qoʻyish kerak boʻlgan kontragentlar bilan munosabatlarning boshqacha mazmuni bilan ham bogʻliqdir.
Bu firma faoliyatini tadbirkorlik tamoyillari asosida sezilarli darajada qayta tashkil etishni talab qildi, ularning aksariyati tayyor emas edi. Bugungi tashkilotlar chegaralarini aniq belgilash tobora qiyinlashmoqda.
Zamonaviy axborot texnologiyalari tashkilotlar oʻrtasida muvofiq- lashtirishni arzonroq usulda amalga oshirishga va korxonalar oʻrtasida





⁵⁸ https://www.dissercat.com/content/formirovanie-partnerskikh-otnoshenii-v-predprinimatelskoi-deyatelnosti-
yangi aloqalarni oʻrnatishga imkon beradi. Axborot tuzilmalari axborot va aloqa narxini sezilarli darajada pasaytiradi. Bunday holda, biznesni rivojlantirish uchun tranzaksiya xarajatlari (boshqacha aytganda, muvofiqlashtirish xarajatlari) sezilarli darajada kamayadi.
Kompaniyani boshqarishning yangi konsepsiyasi sheriklar faoliyatini boshqarish nuqtai nazaridan ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish ma’nosida emas, balki faoliyatning ichki tomonidan tashqi tomoniga oʻtishni oʻz ichiga oladi.
Natijada firmalararo munosabatlarni shakllantirish siyosati korporativ strategiyaning turlaridan biri boʻlib, muvaffaqiyatli raqobat uchun asos boʻlib xizmat qiladi. Firmalararo munosabatlar iqtisodiy hayotning har bir subyektining tadbirkorlik faoliyatini integratsiya- lashuv jarayonlariga oʻzaro moslashtirishning murakkab va maqsadga muvofiq jarayonini aks ettiradi.
Interfirma oʻzaro aloqasi biznesning "muhiti" ni oʻzgartiradigan va individual biznesning hududiy chegaralarini kengaytiradigan maxsus infratuzilmani shakllantiradi.Shu bilan birga, turli xil ijtimoiy- madaniy guruhlarga tegishli boʻlgan tadbirkorlar oʻrtasida munosa- batlar oʻrnatiladi.
Shu sababli, biznesdagi hamkorlik muqarrar ravishda nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy-madaniy ildizlarga ham ega boʻlib, ular firma- lararo hamkorlik mohiyatini tushunish va uning iqtisodiy natijalarini baholash uchun muhimdir.
Gap shundaki, firmalararo munosabatlar uchun jiddiy iqtisodiy oqibatlar ijtimoiy hodisalardan kelib chiqadi (ya’ni ijtimoiy-madaniy sabablarga ega). Bu, masalan, sheriklarning koʻplab qarorlarini firmalar- ning turli ijtimoiy guruhlar va madaniyatlarga mansubligi bilan bogʻliq boʻlgan tushunmovchiliklar bilan toʻsib qoʻyilishini tushuntiradi.
Natijada, yaxshi tashkil etilgan Boshqarish strategiyasi – belgilan- gan maqsadga erishish uchun mablagʻlardan foydalanishning umumiy yoʻnalishi va usuli firmalararo aloqalar firmalarga har bir firma yakka tartibda egalik qilishi yoki sotib olishi mumkin boʻlgandan koʻra koʻproq xilma-xil resurslardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Demak, firmalar uchun zamonaviy intermil munosabatlarining maqsadi har doim resurslarga (moddiy-texnika resurslari, tayyor mahsulotlar, moliyaviy resurslar), bozorlarga, texnologiyalarga va tarqatish kanallariga kerakli kirish imkoniyatini olishdir.
Zamonaviy biznes rivojlanishining natijasi - bu biznesdagi sherik- liklarning tarmoq xarakteri boʻlib, unda sinergetik effekt korxonalar- ning birlashishi (ya’ni subordinatsiya munosabatlarini mustahkamlash) natijasida emas, balki muvofiqlashtirish funksiyalarini kuchaytirish natijasida paydo boʻladi.
Shu bilan birga, biznesni rivojlantirishni boshqarish strategik sheriklik sifatida tushuniladi.