Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Tayanch tushunchalar
Kapital; a s o s iy k a p ita l; aylanma k a p ita l; a m o r tiz a ts iy a ; x a r a ja t;
d o im iy x a r a ja t; o 'z g a r u v c h a n x a r a ja t; o'rtacha x a r a j a t ; marjinal

x a r a ja t; x a r a ja tla r g a ta ’s i r etuvchi о m i lia r .

137

IX bob. TADBIEKORLIKDA FOYDA VA ZARAR
9.1. Daromad ?a foyda
Firma yaratgan tovar va xizmatlar sotUgach, u daromadga ega bo'ladi.

Firaia daromadi tovar va xiEiiiatlariii sotilishi tufayli uning

ixtiyoriga kelgan pul tushumidir.

Firma daromadi (D) 2 narsaga bog'liq.

Birinchisi, tovar va xizmatlarning miciiori (Q). IkkincMsi, ulaming bozor narxi (P). Firmaning daromadi bularning bar ikkala-siga to‘g‘ri mutanosiblikda bo'ladi. Tovar va xizmatlar miqdori (Q) qanchalik ko‘p bo1sa va ularning bozorda sotilish narxi (P) qan-chalik yuqori bo‘lsa, shunchalik daromad ko‘p boiadi. Msincha tovarlar oz bo‘Iib, ular narxi past bo1sa, shunga qarab daromad ham oz boiadi. Daromadni aniqlash uchun tovarlar miqdori ularning narxiga ko'paytiriJadi. Bunda D=Q*P hosil boiadi.
Tovarlar miqdori ishlab chiqarish kolamiga, ularning narxi esa bozorboptigiga bogliq boiadi. Yirik firmalar kolami katta bo1-ganidan ular daromadi ham katta boiadi. Aksincha kichik firmalar daromadi oz boiadi. Tovarlar narxiga kelsak bu ularning bozordagi xaridorlarning talabiga qanchalik tola javob berishiga, aniqrogi tovarning qadr-qiymatiga bogliq boiadi. Demak, daromadni ko‘-paytirishning asosiy sharti bozorbop tovarlarni ko'plab chiqarishdir. Agar firma shunga erishsa, u tovarlarini yaxshi pullay oladi, tovariga talab yuqori bolganidan uni ishlab chiqarishni yana ham kengay-tirish mumkin boiadi.
Daromadlar yalpi daromad, o^itacha daromad va maijinal daromadlarga bolinadi.
Yalpi daromad muayyan vaqtda, masalan bir yilda firmaning topgan jami daromadi boiadi, bu barcha tovarlar va xizmatlami sotishdan kelgan pul tushumidan iborat.
Ilgari aytib o'tganimizdek bu tovarlar miqdorini bir tovar nar­ xiga ko'paytmasidan iborat, ya’ni D=Q*P. Masalan, korxona yOiga 100 ming dona tovar chiqarib, uning har birini 1200 ming so‘mdan sotadi. Bunda uning yalpi daromadi D=100 ming * 1200 ming =120 mlrd so‘m boiadi.
Firmaning yalpi daromadini uni qancha tovar sotgani bilan taqqoslaganda o‘rtacha daromad kelib chiqadi.