Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Qo‘sbimcha isbiab cbiqarilgan mahsulot miqdorining

			o‘zgarishi
Ekin maydoni o‘zgarmagan				Mehnat miqdori o‘zgarmagan
Mehnat		Ohngan	j	Ekin maydoni	Hosil	Qo‘shimcha
						yer bergan
miqdori			hosil miqdori	miqdori	miqdori
		miqdon				hosil
			^
2		400	400	5	1000	1000
4		600	200	10	1500	500
6		640	40	15	1680	180
8		660	20	20	1800	120
10		670	10	25	1880	80

Jadvalni kuzatsak har ikki holda ham bir omil o‘zgargani holda boshqasining o‘zgarmay qolishi ular o‘rtasida nomutanosiblik hosil qiladi, ya’ni ulardan biri yetishmaganligi sababli qo‘shimcha omil birligi bergan qo‘shimcha mahsulot kamayadi.

Bunday hoi bo‘lmasligi uchun hamma omillarning mutanosib 0‘sishi talab qilinadi.
Mahsulot sarfga nisbatan tezroq 0‘sishi uchun qo'shimcha kiri-tilgan omillar tejamli ishlatilishi talab qilinadi va bunga asosan, texnika taraqqiyoti orqali erishiladi. Masalan, mehnat sarfi 20 %ga ko‘paygani holda ishlab chiqarish 30 %ga ortishi uchun, ya’ni natija

46

sarfga nisbatan 1,5 barobar (30:20=1,5) ko‘p bo‘lishi uchun qo‘-shimcha kiritilgan kapital yangi mukammal texnologiyani joriy etishga sarflanishi zarur, chunk) shu yo‘I bilan sarflar tejaladi va uiar bergan mahsulot tezroq o'sadi. Demak, ishlab chiqarish che-garasini faqat omillar miqdori emas, balki ulaming nisbati ham belgilar ekan. Natijaning kamayib borishi yuz berganda uni barta-raf etish uchun omillar nisbatini o‘zgartirib, uni muqobil holatga keltirish zarur bo'ladi. Bunga qo'shimcha kiritiladigan mehnat-ni yoki kapitalni ko‘paytirish orqali erishiladi, ya’ni ishlovchilar yoxud mashina-uskunalar soni ko'paytiriladi. Shunda mehnat un-umdorligi o‘sib, ishlab chiqarish natijasi ham ortadi.
Ishlab chiqarish natijasi omillarning ishlatilishiga bogOiqligini anglash uchun chizmani tahlil qilamiz (13-rasm). Chizmada omil­ lar va ishlab chiqarish hajmi tasvirlangan.

Resurslar miqdori

3.3-ram. Resurs va ishlab chiqarish koiami
Rasmdagi AB va CD yoysimon chiziqlar resurs sarfiga monand ravishda ishlab chiqarish ko'lamining ortib borishini bildiradi. EF chizigM ishlab chiqarish imkoni cheklanganligi sababli uni kengay-tirish uchun resurslar tejalganligini bildiradi, chunk) quyidagi DF oraligM yuqoridagi CE oraligidan kichik. KM chizig'i esa chegara yo'qolganini bildiradi, chunki FM=EK. Ammo chegara yana qay-tadan paydo boiishi ham mumkinki, buni NL chizigh bildiradi. Bu yerda yana resurs ko‘p talab qilingan, chunki ML>KN. Bu chegara hosil qilgan, undan chiqish uchun resurslarni tejashning yangi im-koniyatlarini topish kerak boiadi.

47

Ko‘lam samarasi