Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Ijtimoiy soha xarajatlari. Bular ta’lim-tarbiya, sog'liqni saq-lash, jismoniy tarbiya va sport, madaniyat, atrof-muhitni muhofaza qilish, ijtimoiy yordam ko'rsatish sarflari.

328

0. 
   Investitsiya xarajatlari. Bu davlat hisobidan ijtimoiy-ma-daniy obyektlarni, ishlab chiqarish infratuzilmasi va kommuni-katsiya tizimini yaratish uchuii pul sarflash.
   

0. 
   МШу xavfsiziikni va ichki tartibni saqiash xarajatlari. Bular jumlasiga mudofaa, militsiya (politsiya), xavfsizlik organlari, sud va prokuratura xarajatlari kiradi.
   

0. 
   Boshqarish xarajatlari. Bular jumlasiga markaziy va ma-halJiy hokin.iyat organlari ishini ta’minlash sarflari kiradi.
   
1. 
   Tashqi qarzni uzish xarajatlari. Bu toMash vaqti kelgan qarzning o‘zini qaytarish, qarz yuzasidan beriJadigan foizlarni to‘-lash xarajatlari. Bu xarajat qarzning miqdoriga, qaysi paytda qay-tarilishiga va foizning miqdoriga qarab o‘zgarib turadi va budjetda ko‘rsatiladi.
   

Davlat xarajatlarining tarkibiy tuzilishi turli mamlakatlarda ular rivojlanishining ichki va tashqi sharoitiga qarab farqlanadi. Iqtisodi rivojiangan mamlakatlarda davlat ijtimoiy va investitsiya sarflarining hissasi katta bo‘lmaydi, chunki ularning xalqi to‘q boriganidan bir qator xizmatlarni o‘zi sotib oladi va davlatni bu xizmatlarga qila-digan sarfldan xoli etadi. Bu yerda baquwat firmalar ham ko‘p bo‘l-ganidan ular investitsiya sarfining katta qismini o‘z zimmasiga oladi, Iqtisodiyoti yaxshi rivojlanmagan mamlakatlarda, aksincha, davlat xarajatlari tarkibida ijtimoiy sarflar va investitsiya salmoqli o'rin tutadi.

Davlat daromadlari va xarajatlari ikki darajada bo rad i:

0. 
   Yuqori daraja - bu markaziy budjet darajasi.
   

0. 
   Quyi daraja —bu hududiy va munitsipal (mahalliy) budjetlar darajasi.
   

Daromadlar va xarajatlarning markaziy va hududiy munitsipal budjetlar o‘rtasida taqsimlanishi budjet federalizmini bildiradi va quyi budjetlarning rolini oshirib borishini taqozo etadi.

Davlat budjetining bosh tamoyili, bu uning daromadlari va xarajatlarining balanslashgan, ya’ni o'zaro muvofiqiashgan holda boiishidir. Biroq ular o'ltasidagi moslik buzilib ham turadi. Xara-jatlar daromadlardan ortib ketganda budjet defltsiti (kamomadi) hosil boladi. Bordi-yu daromadlar xarajatlardan ortib ketsa budjet proitsitl (ortiqchaligi) yuzaga keiadi. Budjet defitsiti ko‘pchilik mamlakatlarga xos bo'lganidan, uning tabiiy darajasi belgilanadi. Bu shuni bildiradiki, budjet defitsiti hajmi YalMning 3,5 foizidan oshmasligi kerak.
Xalqaro moliya bu moliya resurslarining xalqaro miqyosda hosil bo‘lishi, mamlakatlararo taqsimlanishi va ishlatilishini bildiradi. Mazkur resurslarni yirik xalqaro kompaniyalar, eng awal transmilliy

329

korporatsiyalar, mamlakatlararo moliya tashkilotlari, yirik banklar, boy mamlakatlarning hukumatlari tashkil etadi. Bu pul xorij investitsiyalari va moliyaviy yordam shaklida turli mamlakatlarga

yuboriladi. .

Moliya tizimida moliyalashtirishning turli usullari amal qiladi.
Moliyalashtirish - iqtisodiyot subyekti faoliyatining pul bilan ta’minlanishidir.
Hozirgi davrda moliyalashtirishning 3 ta asosiy usuli qo‘lla-niladi;

0.