Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Aksiyaning sotilish narxi uning bozor kursi, deyiladi, uning belgilanishi esa birja kotirovkasi deb yuritiladi.

Aksiyaning bozor narxi uning daromadligiga bog'liq. Aksiya qanchalik kafolatlangan va ko‘p miqdorda daromad keltirsa, uning

.13!

narxi shunchalik yuqori bo‘ladi. Aksiyaning daromadJiligi 2 xil. Biri uni saqlash chog'ida olingan daromad (D|). Bu dividend surnmasini

0. 
   aksiyaning sotib olingan narxiga (P) nisbatan aniqianadi. Bu ko‘rsatkich foyda normasi singari bodib, aksiya sarflangan qancha pul qancha daromad keltirganligi bOan aniqianadi. Bunda; agarbitta aksiya 1600 so‘mga olingan bo‘lib, yiliga 80 so‘mlik dividend
   

keltirsa,	uning daromadliligi quyidagicha bo'ladi: Д=--х100.
Д= ^80	p
	x l 0 0 = 5 %.
1600

Aksiyani saqlash bergan daromad uning sotilish choghdagi daromadiiligini belgilaydi. Agar aksiya qanchalik kafolatlangan va ko‘p miqdorda dividend keltirsa yoki eniitent obro‘li bo'lsa uning bozor kursi, shunchalik oshib boradi. Aksiyani olish va sotish chog'idagi kursining farqi daromad yoki zarar hosil qiladi. Sotish kursi olish kursidan yuqori boisa daromad olinadi, bordi-yu past bo‘lsa zarar ko'riladi. Aksiyaning sotilish chog‘idagi daromadliligi (D2) aniqlanganda uning so'nggi kursi (P2) bilan oldingi kursi (P|) 0‘rtasidagi farq uning oldingi kursi bilan taqqosianadi. Bunda

Д = ^P^ ^{- P}' X100 hosil boiadi. Aytaylik, aksiya egasi uni liar birini

iOOO so‘mga sotib olgan, qayta sotganda uni 1100 so'mga pulladi,

bunda uning daromadliligi Д	1100-1000	100
	1100"""	X 100: 1000 X 100= 10 %

bo‘ladi.

Moliya bozori muhim fiinksiyani bajarganidan iqtisodiyotga katta hissa qo‘shadi. Bu funksiyaning 4 xili mavjud:

0. 
   Kapital hosil qlllsh. Aksiyalarning sotilishi orqali kichik miq-dordagi pul jamlanib, emitent qo‘lida katta pulga aylanadiki, uni kapital sifatida ishlatib bodadi.
   
1. 
   Kapitalni iemokratiyalashtirish. Aksiyalarni sotish orqali kichik pul egasi ham qo‘yilgan kapitalning sherigiga aylanadi. Kapi­ tal ko‘pchilik 0‘itasida tarqaladi. Masalan, AQShda ahoiining 40 foizi aksiyador, binobarin u hissadorlik kapltalining egasi hisob-lanadi.
   

0. 
   Puldan pul chiqarish orqali umumiy faro¥onlitai oshlrish. Aksiya sotib olgan dividendga ega bo'ladi, uning bekor yotgan oiik puli jonli pulga aylanib daromad keltiradi va uning farovonligiga hissa qo'shadi.
   

0. 
   Moliya bozori orqali pul keraUi sohalarga yuboriltii. Ish yaxshi yurishmagan sohalarda aksiyalar arzonlashadi, pul bu yerdan chiqadi. Ish yaxshi ketgan sohalarda aksiya ko‘p sotiladi, uning narxi
   

332

oshadi, pul shu sohaga oqib o'tadi. Bu yerdagi ishlab chiqarish ka-pitalning ko‘payishi hisobidan o‘sadi. Moliya bozori muhim funk-siyalarni bajarganidan, uning rivojlanishi iqtisodiyotning rivojla-nishini bildiradi.