Ona tili va bolalar adabiyoti

Qo‘rqib qishning aftidan. (Sh. Sa’dulla) 
15. Kuz kelganda uyimizda to‘y bo‘ladi, 
Qo‘zichog‘im o‘sib katta qo‘y bo‘ladi. (T. Yo‘ldosh) 
16. Bolajon, sen doim suyuksan, 
Bilib qo‘y, iqboli buyuksan! (A. Oripov) 
Savollar: 
1. Lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalarning vazifasi nimadan iborat? 
2. Lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalarga qaysi qo‘shimchalar kiradi? 
203-mashq. Gaplarni nuqtalar o‘rniga zarur qo‘shimchani qo‘yib yozing. 
Qo‘ygan qo‘shimchalaringizning vazifasini tushuntiring. 
Ozod bilan Nosir... ko‘ngl...ni vahima xuddi oqshom g‘ira-shirasi 
kabi bosib kela boshla... .
Ular tarbiyachilari... qanchadan qancha uqtirishlar... qaramay, tush... 
so‘ng g‘oyib bo‘lishgandi. Rosti, tog‘... so‘lim tabiat... ular... bezovta 
qilib qo‘y... . Ozod bilan Nosir hamqishloq emasmi, darhol til biriktirib 
sayr... chiqib ketish... . Soylik... o‘tib, to‘g‘ri qirdagi chakalkzor... yo‘l 
oldilar. Hilvirab pishgan yoki endi yetilib kelayotgan olma-yu o‘riklar... 
xushbo‘y hid... anqiydi. Yana anglab bo‘lmas, hidi... o‘xshov... yo‘q 
mevalar juda ko‘p. Ozod yo‘l... o‘zining sinchkov va topqirligi... 
namoyish qilardi: 
– Manavi ko‘ksulton... qara-ya, salkam olxo‘ridek keladi. 
– Sen oyog‘ing ostidagi yertut... kormap...-a. Nosir ham Ozod bilan 
“bellashadi”. (M. Xidir) 
 
Savollar:
 
1. Siz nuqtalar o‘rniga qo‘ygan qo‘shimchalar qanday qo‘shimcha deyiladi? 
2. Sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalarning
1
vazifasi nimadan iborat? 
3. Sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalarga qaysi qo‘shimchalar kiradi? 
204-mashq. So‘zlardagi o‘zak va qo‘shimchalarni aniqlab, ularning ustiga te-
gishli belgilarni qo‘ying. O‘zakning ustiga yarim aylana (
), so‘z yasovchi 
qo‘shimchaning ustiga burchak (
), lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchaning 
1
Sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar boshlang‘ich sinf “Ona tili” darsliklarida so‘z o‘zgartiruvchi 
qo‘shimcha deb yuritiladi. 

---

92 
ustiga to‘lqinli chiziq (
), sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchaning ustiga yarim 
to‘rtburchak (
 ) belgisini qo‘ying.
Namuna: gulzorlardan
Avlodlarga, beqiyos, ozgina, sevmoqni, birinchi, mamlakatimizda, 
baqalarning, kichikroq, ochilgan, so‘rasa, tushuntirmoqchi, o‘tadigan, 
sharillab, o‘rganamiz, suvsiz, serquyosh, farovonlik, etikdo‘z, o‘zga-
rish, bekinmachoq, qo‘zichog‘im, bitta, o‘qiganman, tashlandiq, aqlsiz-
likda, shirinlikka, mashhurdir, mehmonxonalar, ulg‘aymoqdamiz, 
vakilisan, maqtanma, qo‘lingdadir, uzumzordan, ahillik, beraveribdi, 
xalqparvar, qirilib, kiygizib, sotishni, uzatibdi, kamsitmay, bittadan, 
orttiringlar, vafodor, do‘stlashibdi, indamabdi, akasinikiga, yugurga-
nicha, bisotidagi, savag‘ich, qarasalar, ekkanga, sindirdingiz, oyijonim-
ga, qo‘rqqanimdan, merganman, g‘amxo‘rligidan.