Oqiw materiallari

5. Dıqqattın’ rawajlanıwı
Dıqqat o‘zinin’ rawajlanıw basqıshlarına iye.Bala o’mirinin’ birinshi aylarında tek erksiz dıqqattın’ barlıg’ı baqlanadı. Bala da’slep ku’shli yamasa keskin parıq qılatug’ın sırtqı qozg’atıwshılardı sezedi. U’sh aylıq bolıwı menen bala, o’miri menen tıg’ız baylanıslı bolg’an obektler menen ko’birek qızıg’ıp baslaydi. 5-7 aylıg’ında bala jeterli da’rejede uzaq waqıt dawamında qanday da bir na’rseni baqlawi, uslap ko’riwi, awzına salıwı mu’mkin. A’sirese, anıq ha’m jıltıraq na’rselerge bolg’an qızıg’ıwshılıg’ı anıq ko’rinedi.Bul erksiz dıqqattın’ tolıq rawajlang’anlıg’ınan derek beredi .[2]
Erkli dıqqattın’ u’lgileri, a’dette, birinshi jıldın’ aqırı ekinshi jıldın’ baslarına kelip, payda bua baslaydi. Balada erkli dıqqattın’ qa’liplesiwi ha’m rawajlanıwı onı ta’rbiyalaw processi menen baylanıslı. Balanın’ a’tirapındag’I adamlar a’ste-aqırın balanı o‘zi qa’legenin emes, balkim, onin’ islewi za’ru’r bolg’anların orınlawg’a u’yretip baradı.
Erkli dıqqattın’ rawajlanıwında oyın u’lken a’hmiyetke iye. Oyın procesinde bala o‘z ha’reketlerin oyın talaplarına muwapıqlastırıwdı ha’m olardı qagıydalarg’a say ra’wishte bag’darlawdı u’yrenedi. Ko’pshilik na’rseler ha’m ha’diyseler menen tanısıp barıw, a’piwayı mu’na’siybetlerdi parıqlaw ta’jiriybesinin’ a’ste-aqırın qa’liplesiwi, ata-analar menen ha’mme waqıt sa’wbetlesiw, olar menen qıdırıw ha’m oyınlar oynaw, basqa zatlar ha’m oyınshıqlardı oynatıw–bulardın’ ha’mmesi balanın’ jeke ta’jiriybesin bayıtadı, sonın’ menen birge, onin’ qızıg’ıwları ha’m dıqqatın rawajlandıradı.
Mektepke shekemgi balanın’ tiykarg’ı o’zgesheligi erkli dıqqatının’ jeterli da’rejede bekkem emesliginen ibarat. Bala jat qozg’atıwshılarg’a an’sat aldanadı, onin’ dıqqati ju’da’ seziwshen’ boladı. A’ste-aqırın balada shınıg’ıwlar ha’m erk ku’shi ja’rdeminde o‘z dıqqatın basqara alıw sheberligi qa’liplesedi.[1]
Erkli dıqqattın’ rawajlanıwında mektep o’z aldına u’lken a’hmiyetti quraydı. Mektep shınıg’ıwları procesinde bala intizamg’a u’yrenedi, bunda qunt etiw, minez-qulqın baqlaw sheberligi qa’liplesedi. Sonı aytıp o’tiw kerek, mektep jasındag’ı erkli dıqqattın’ rawajlanıwı ha’m belgili basqıshlardan o’tedi. Baslang‘ısh klasslarda bala shınıg’wlarda o‘z minez-qulqın tolıq baqlay almaydı, onda erksiz dıqqat u’stu’nlik qıladı.
Bolıp klasslarda o‘spirimnin’ erkli dıqqatı bolıp rawajlanıw da’rejesine ko‘teriledi. Oqıwshı jeterlishe uzaq waqıt dawamında belgili xızmet tu’ri menen shug‘ullanadı, o‘z minez-qulqın baqlaydı. Lekin, sonı ko‘zde tutıw kerek, dıqqat sıpatına ta’rbiyalaw sha’rayatlarının’ o‘zi emes, ba’lkim, jas o’zgeshelikleri de ta’sir ko’rsetedi.1q-15 jaslarda ju’z beretug’ın fiziologiyalıq o’zgerisler bolıp da’rejedegi sharshaw ha’m ta’sirshen’lik penen birgelikte keshedi, ha’m bazı bir jag’daylarda dıqqattın’ to’menlewine alıp keledi.[1]
Solay etip, dıqqattın’ rawajlanıwında eki tiykarg’ı basqıshtı ajıratıw mu’mkin: tiykarg’ı o’zgesheligi sırtqı ta’repten belgilengen dıqqattın’ u’stinliginen ibarat bolg’an mektepke shekem rawajlanıw basqıshı ha’m ishki dıqqattın’ jedel rawajlanıwı o’zgesheligine iye bolg’an mektep da’wiri rawajlanıw basqıshları bolıp esaplanadı.