Oqiw materiallari

3. Seziw sezgirlik psixologiyalıq tiykari haqqında qısqasha juwmaq

1. 
   Psixofiziologiyada bosag‘alardın’ eki tur’i: absolyut sezgirlik bosag‘ası ha’m parıqlaw bosag‘asın ayıradı.
   

Qozg’atıwshılardın’ en’ ku’shsiz ta’siri astında da’slep payda bala tug’ın sezilerli da’rejede ishki seziwdin’ to’mengi absolyut sezgirlik bosag‘ası dep ataladı. Iri o‘lshemli ta’sirleniw ta’sirinde ma’lim bir seziwdin’ barlıg’ı, ta’sileniwdin’ barg’an sayın o‘siwi na’tiyjesinde seziwdin’ jog’alıp ketiwi yamasa awırıwdı seziw bolıp absolyut seziw bosag‘asi dep ataladı.[2]
Absolyut sezgirlik sıpatında ku’shsiz qozg’atıwshılardı seziw qa’bileti , parıq lawg’a sezgirlik sıpatında bolsa – qozg’atıwshılar ortasındag’ı ku’shsiz parıqlardı seziw qa’bileti tu’siniledi. Qozg’atıwshılar en’ kishi o‘lshem ta’sirinde payda bala tug’ın da’slepki sezim sezgirliktin’ absolyut bosag‘ası dep ataladı. Fiziuog alım G.V. Gershoni ha’m xızmetkerlerdin’ izertlewlerinshe, seziw bosag‘asınan to’menlewde jaylasqan ses qozg’atıwshıları, miy elektr aktivliginin’ o’zgeriwi ha’m ko‘z qarashıg‘ının’ ken’eyiwin ju’zege keltiriwi mu’mkin. Seziwlerdi payda qilmaydigan qozg’atıwshılar ta’sir shen’beri G.V. Gershonı ta’repinen «sensor astı tarawı» dep ataldi.[2]
Sezgirlik (bo‘sag‘a) ha’m qozg’atıwshılar ku’shi ortasında qarama-qarsı baylanıs bar: seziwdin’ payda bolıwı qanshelli u’lken ku’sh talap etken bolsa, adamdagı sezgirlik sonshelli to’men boladı. Sezgirlik bo‘sag‘aları har bir adam ushın o’zine ta’n bolıp esaplanadı.
To’men ha’m bolıp absolyut bosag‘alardın’ u’lkenligi tu’rli sha’rayatlar : insan jası ha’m xızmet o’zgesheligi, retseptordın’ wazıypa orınlaw o’zgesheligi, ta’sir etiw ku’shi ha’m dawamlılıg’ı ha’m t.b.lar ta’sirinde o’zgeredi. Joqarı da’rejedegi sezgirlikke o‘spirimlik da’wirde erisiledi.[2]
Absolyut sezgirlik penen bir qatarda salıstırmalı sezgirlik – ta’sir tezliginin’ o’zgeriwine salıstırg’andag’ı sezgirlik ham bar Salıstırmalı sezgirlik parıqlawdın’ baslaniwı menen o’lshenedi. Seziwler ku’shi yamasa sıpatında onshelli sezilmeytug’ın parıqtı ju’zege keltiretug’ın xızmettegi qozg’atıwshılar ku’shine salıstırg’anda en’ kishi qosımsha parıqlaw bosag’ası yamasa ko‘p ta’repleme bosag‘a dep ataladı .
Parıqlawg’a bolg’an sezgirlikti ta’jiriybede izertlew Veber ha’m Bugerge ortasha, yag’nıy absolyut sezgirliktin’ to’men yamasa bolıp bosag‘alarına jaqınlaspaytug’ın qozg’atıwshılar ushın haqıyqıy bolg’an nızamdı sa’lelendiriw imkaniyatın berdi. Bolg’an ko’re, qozg’atıwshı arttırıw ku’shinin’ onin’ tiykarg’i ku’shine salıstırg’anda sezgirliktin’ belgili bir turi ushın ha’mme waqıt u’lken liginde bolıp tabıladı. Basımdı (taktil sezgirlik) seziwde bul arttırıw qozg’atıwshı da’slepki awırlıg’ının’ 1/q0 g’a ten’, esitiw qozg’atıwshıları ushın bul konstanta 1/10 ga, ko’riw qozg’atıwshıları ushın – 1/100 g’a ten’.[1]
Nemis fizigi G. Fexner ju’da’ ku’shsiz ha’m ju’da’ ku’shli ta’sirler astında salıstırmalı bosag‘alar o‘z a’hmiyetin joq bolıwın anıqladı. Sonday-aq, u qozg’atıwshılar ku’shi geometrikalıq progressiya tiykarında asıp barıwı menen seziw jedelligi arifmetikalıq progressiya tiykarında asıwın anıqladı. Ha’r ta’repleme sezgirlik ham parıqlaw bosag‘ası o’shemine salıstırg’anda teris baylanista boladı: parıqlaw bosag‘ası qanshelli u’lken bolsa, ha’r ta’repleme sezgirlik sonshelli kishi boladı .