Oqiw materiallari

5. O‘zin an’law, o‘zin bahalaw ha’m shaxsıy dawagerlik da’rejesi.
Ja’miyetlik mu’na’siybetler sistemasında adamlar menen o‘z ara qarım-qatnasqa kiriskennen son’ insan o‘zin a’tiraptag’ı ortalıqtan ajıratadı, o’zindegi fizikalıq ha’m ruwxıy jag’daylar, ha’reketler ha’m processlerdin’ subekti sıpatında sezedi, jeke o‘zi ushın «basqaları» a’tirapında turg’an, sonın’ menen birge, olarg’a tikkeley baylanıslı bolg’an «Men» sıpatında payda boladı. Shaxsan «Men» barlıg’ının’ subektiv keshirmesi, en’ da’slep, insannin’ ha’zirgi, o’tken zaman ha’m keleshekte shaxsan o’zine salıstırg’anda o‘zinin’ uqsaslıg’ın tu’siniwi jag’dayında sa’wlelenedi. Solay etip, o‘zin an’law yamasa «Men-koncepsiyası» – bul individtin’ o‘zi haqqındag’ı ko’z-qaraslarının’ ta’kirarlanbas sisteması sıpatında keshiriletug’ın salıstırmalı turaqlı ol yaki bul da’rejede an’lang’anlıq bolıp, onin’ tiykarında individ basqa adamlar menen o‘z ara baylanısların ornatadı ha’m o’zine mu’na’siybet bildiredi. «Men-koncepsiyası» – bir pu’tin bolsada, lekin ishki qarama-qarsılıqlardan shette emes, o’zine salıstırg’anda beyimlilik sıpatında payda bolatug’ın ha’m to’mendegi quramlıq bo’leklerden ibarat shaxsıy Men obrazı bolıp esaplanadı: kognitiv – o‘z sıpatları, ılayıqlı, sırtqı ko’rinisi, ja’miyetlik a’hmiyetliligi ha’m t.b.lar obrazı; emocional – o‘zin hu’rmet, o‘zin jaqsı ko’riw, o‘zin kemsitiw ha’m t.b.; bahalaw -erkli – o’zine berilgen bahanı ko‘teriwge, hu’rmetke sazawar bolıwg’a ha’m t.b.g’a umtılıw. «Men-koncepsiyası» – ja’miyetlik o‘z ara ta’sir sha’rti ha’m aqıbeti ja’miyetlik ta’jiriybe menen anıqlanadı. Onin’ quramlıq bo’limleri: real Men (o‘zin ha’zirgi zamanda dep ko’z aldına keltiriw ), ideal Men (onin’ pikirinshe, morallıq qag’ıyadalarg’a boysıng’an subekt kim bolıwı), dinamikalıq Men (subekt qanday bolıwın qa’lewi), qıyalıy Men (imkaniyat bolsa, subekt qanday bolıp qalıwın qa’lewi) ha’m basqaları .[1]
I.S. Kon «Men» tu’sinigin individke o‘zin an’lawdı g’ana emes, balkim, o‘z xizmetin sanalı bag’darlaw ha’m basqarıw imkaniyatın jaratıwshı aktiv-do’retiwshilik, integrativ kiris so’z sıpatında ashıp bergen halda, bul tu’siniktin’ eki ta’repleme o’zgeshelikke iye ekenligin aytıp o’tedi. O‘zin an’law ekilengen «Men» di o‘z ishine aladı: 1) «Men» oylaw subekti sıpatındag’ı, reflekske iye «Men» – aktiv, ha’reketshen’, subektke tiyisli, ekzistensial «Men»; 2) «Men» qabıl etiw ha’m ishki seziw obekti sıpatında – obektke tiyisli, reflekske iye, a’jayıp waqıyalıq, «Men» da’rejesi yamasa «Men» obrazı «Men» tu’sinigi, «Men-koncepsiyası».
Reflekske iye «Men» kognitiv sızılmadan ibarat bolıp, onin’ ja’rdeminde individ o‘zinin’ ja’miyetlik persepsiyasın ha’m basqaları haqqındag’ı ko’z qaraslardı du’zedi. Kognitiv sızılma eki sistemanı o‘z ishine aladı: shaxsıy ha’m ja’miyetlik uqsaslıq. Shaxsıy uqsaslıq fizikalıq, intellektual ha’m morallıq qırralar atamalarındag’ı o‘z bag’darın belgilewge kiredi. Ja’miyetlik uqsaslıq o’z aldına uqsaslıqlardan quralg’an bolıp, adamnın’ tu’rli ja’miyetlik toparlar: genetik, millet, klass, jınıs ha’m t.b.larg’a ta’n ekenligi menen belgilenedi. Shaxsıy uqsaslıq penen bir qatarda ja’miyetlik uqsaslıq o‘zin an’law ha’m ja’miyetlik minez-qulıqtın’ tiykarg’ı basqarıwshısı bolıp esaplanadı.
«Men-koncepsiyası» tek an’lanatug’ınlardı o‘z ishine alg’anı ushın onı sanalı kognitiv qabıl etiw ha’m individtin’ o‘zin o‘zi bahalawı, yag’nıy, o‘zi haqqında pikir bildiriwi sıpatında anıqlaw mu’mkin.[2]
Ko’pshilik shet ellik avtorlardın’ U. Xyuit ta’repinen ulıwmalastırılg’an qaraslarına ko’re, «Men-koncepsiyası» bir neshe quramlıq bo’leklerdi o‘z ishine aladı.