Oqiw qollanba

3-MODUL. SHASHTÁREZLIK BOYÍNSHA STANDART 
XÍZMETLERIN SHÓLKEMLESTIRIW 
 
1-tema: Shash qıyıw túrleri 
Shashtárezlik jumısları shashtı kemeytiw ámelinen 
baslanadı. Házirgi kúnde 
de 
shash 
qırqıw 
shashtárezlik jumısınıń 
tiykarın quraydı. 
Shash 
qırqıw 
gruppa, tur hám sırtqı 
kórinislerge bólinedi. 
1-gruppa - shashtı bir tegisde kaltartirish. 

---

20 
Bunda mashinkadan, 
barmaq penen qayshınan, 
taraq penen qayshınan paydalanıp shash júzesi yasaladi. 
2-gruppa - shashtı túrli uzınlıqta qırqıp forma beriw. 
Bunda shashtı aqırıǵa shekem qırqıp taslaw, shashqa uǵımsız forma beriw, shashtıń átirapın 
tegislew, shashtı oralab kesiw kiredi. 
Shashtı qırqıw usılı oǵan qanday forma beriw maqset etip alınǵanlıǵına qaray qollanıladı. 
Shash forması onıń sırtqı kórinisi bolıp tabıladı. Bul kórinisti usta atqaradı. Bir neshe 
kópshilikke arnalǵan Fasonlar ámeldegi, olar boks, polka, kanadka, yojik, kare hám taǵı basqalar 
bolıp tabıladı. Olar birpara ulıwma qabıl etilgen kóriniske ıyelewi yamasa ǵayrıoddiy hám 
ǵayrıtabiiy kóriniske de ıyelewi múmkin. 
Ayriqshalıq - zamanagóy forma hám shash alıw usıllarınıń zamanagóy kórinisi esaplanadı. 
Zamanagóy talaplar tez-tez ózgerip turıwın esapqa alǵan halda shashtárezler shash alıw usılların 
jaqsı biliwleri kerek. 
Tiykarǵı usıllardı jaqsı iyelep alǵan shashtárez hár qanday formanı orınlaw 
múmkinshiligine iye boladı. 
 
3-tema: Shashtı qısqartıw. 
Bul ámeldi mashinkada yamasa ápiwayı qayshı járdeminde ámelge asırıw múmkin. Shashtı 
pútkilley alıp taslaw yamasa oǵan «poluboks», «boks» hám basqa sırtqı kórinisler beriwde 
mashinkadan paydalanıladı.
«POLUBOKS» Shash túrmegi sxeması.
Mashinkaning basına qistiriladigan qirquvchi nasadkaning nomerine qaray shashtı 0, 2, 3 
mm uzınlıqta qaldırıp alıw múmkin. Shashtı 3 mm den uzınlaw qaldırıw ushın taraqtan yamasa 
taraq hám qayshınan, barmaqlardan hám arnawlı tirkagichlardan paydalanıw múmkin. Taraq 
járdeminde shash tepaga málim múyesh jasaǵan jaǵdayda kóterilip, qayshı menen kesiw arqalı 
kalta qırqılǵan shashlardan az-azdan uzın shashlarǵa ótiw múmkin. Taraq menen kóterilganda 
onıń tepasidan shıǵıp qalǵan shashlardı qayshı yamasa mashinka járdeminde kesiledi. 
«BOKS» shash túrmegi sxeması. 

---

21 
Mashinka menen islegende hárekettiń ásteligi hám tezligine itibar beriw kerek. Eger qol 
mashinkasi isletilse, kesetuǵın tislerdi háreketke keltiretuǵın barmaqlar háreketine itibar beriw 
zárúr. Mashinka tisleriniń háreketi shashtıń ósiw baǵdarına qarsı qaratılıwı kerek. Tek qurǵaqlay 
hám taza shashlar jaqsı qırqıladı. Shashtı pútkilley alıp taslawda bastıń qálegen jayınnan baslap 
orama tárepke qarata alınadı. Qırqıw mexanizminiń keńeyiwi onıń kesa alıwı keńliginen 
úlkenlew. Mashinkani ekinshi bar kesiwge shaylaganda aldınǵı kesilgen orınnıń keńliginen 
kemrek alınsa, olar arasında kesilmagan shash koridorları qalıp ketpeydi. 
Shashtı qayshında alıwdıń bir neshe usılları bar: barmaqlar járdeminde, qayshı járdeminde 
hám úst tayarlaw. Bul usıllar bir-birine irkinish etpeydi, kerisinshe, bir-birin toltırıp turadı. 
Sebebi er adamlar hám hayallar shashına forma beriwde hár úshew usıldan da paydalanıladı. 
Barmaqlar járdeminde shashtı kaltartirish keyinirek juwmaqlawshı forma soǵıw ushın járdemshi 
ámel esaplanadı.
Onıń ushın shash qamtımı taraq járdeminde kóterilip kórsetkish hám orta barmaqlar 
járdeminde kesiledi hám bastıń sol bólegine salıstırǵanda tuwrılap kóteriledi, keyin taraq shep 
qoldıń kórsetkish hám bas penenbarmaqları menen qayshı járdeminde kesiwge irkinish 
etpeytuǵın etip uslanadı. Taraqtan shıǵıp turǵan shashlardı 1-2 sm qaldırıp bir tegisde qırqıladı. 
Egerde qamtımdı kemrek ajıratıp alıp kesilsa jáne bul ámel kóbirek atqarılsa, shash da tegis hám 
shıraylı formaǵa keledi, kesiw de ańsat boladı. Mabada shash qolǵa ilinsa, ol jaǵdayda bul 
ámeldi orınlaw ushın taraq isletiledi. Ádetde taraq formanı juwmaqlaw waqtında bastıń arqa hám 
eki shet táreplerinde úst tayarlaw processinde isletiledi. Bunda taraq menen shash azmaz 
kóterilip, onıń ústinen shıǵıp turǵan bólimleri tegislep kesiledi. Taraw hám qırqıw háreketi bir-
birine uyqas penentusse, shashlar tegis kesilib, «zinapoyalar» hám «chiziqlar» payda bolıp 
qalmaydı. 
Bastıń tóbe bólegindegi shashtı tegislew ámeli úst tayarlaw dep ataladı. Eger tepadagi shash 
uzın bolsa aldın barmaqlar járdeminde kesiledi. Sol jaǵdayda shash qansha mayin bolsa, onı 
sonsha keltelew uzınlıqta qaldırǵan jaqsı. Onıń uzınlıǵı o'rtcha 3-4 sm bolıwı múmkin. 
Shashtı kaltartirib alǵannan keyin oǵan bekkemlik baǵıshlaytuǵın qospa surtiladi hám taraq 
menen fen járdeminde shash tik jaǵdayǵa keltiriledi. Sol jaǵdayda qirqilib tegislengen shash 
forması shıraylılaw shıǵadı. Bul usıl menen bastıń shet bólimleri de tegislansa jaqsı boladı. 
Odan keyin shash júzesi taraq járdeminde tegislenip kesiledi. Shashtı kóterip kesiwde taraq 
hám qayshı bas penenterisiga salıstırǵanda gorizontal jaǵdayda ustap, kesiw háreketi mańlaydan 
oramǵa qaray baradı. 

---

22 
Siluet usılı - shashtı tepasidan baslap tómenge qarata kaltartirib, bir ırǵaqta kesiw ámeli 
sonday ataladı. Bul ámeldi tolıq orınlaw ushın oralab kesiw, átirapların tegislep forma beriw, 
uzın shashdan qısqalaw shashqa áste ótiw jumısları atqarıladı. 
Shashtıń hámmesin alıp taslaw «siluet» usılınıń tiykarǵı ámellerinen biri esaplanıp, bólek 
dıqqat talap etedi. Bul usıl ádetde taraq hám mashinka járdeminde atqarıladı. Uzın shashdan 
qısqa shashqa ótiw ámelin tegis orınlaw ushın arnawlı pákinen de paydalanıladı. 
Shashtı alıw ámeli kesiw mexanizmi 3 mm bolǵan tirkagich úskeneni isletiwden baslanadı. 
Yasaladigan shash formasına qaray mashinka tisleri astına taraq qoyıp isletiw de múmkin. 
Taraqtıń ustaw múyeshin ózgertiw hám mashinka tislerin kóterip yamasa túsirip yurgazish arqalı 
shashtı keltelew kesa baslap, keyin uzınlaw etip qaldırsa boladı. Taraq hám mashinka háreketi 
bir-birine sáykes keliwin támiyinlew kerek. Shash alıwdı bastıń shet - bettiń alması bóleginen 
baslanǵan maqul. Bastıń arqa bólegin alıwda kalta shashdan uzınlaw shashqa ótkel júdá bálent 
bolıp qalıwına jol qoymaw kerek. Bul shegara sal tómenlewde bolǵanı jaqsılaw. Onıń sırtqı 
kórinisi de sheńberlew formaǵa ıyelewi kerek. 
Mashinkada alıp bolıngenen keyin qayshılar jumısqa kirisiwedi. Bul ádewir uqıptı talap 
etiwshi quramalı wazıypa esaplanadı. Taraqtıń tislerin joqarıǵa qaratıp uslanadı. Junıs baǵdarı 
taraqqa ilinadigan shashı bar orından baslanadı. Taraq hám qayshı bir-birine iykemlestirip tuwrı 
uslanadı hám tepaga qaray bir tegisde háreketke keltiriledi. Qulaq átirapındaǵı shashlardı 
kesiwde qayshınıń uchi jumısqa solinadi.
Shash óse baslaǵan jaylardı júdá kalta shashlardan uzınlaw shashlarǵa ótkerip átirapların 
tegislew ámeli juwmaqlawshı usılǵa kiredi. Bul ámel oralab kesadigan qayshı yamasa arnawlı 
pákinde de ámelge asıriladı. Shashtı oralab kesiw ámeli uzın hám qısqa shashlardı bilinmaydigan 
etip tegislep jiberiwde isletilip, ol ámeldi orınlaw shash formasına jaqsı sırtqı kórinis 
penenberedi. Bunda arnawlı qayshı hám pákilerden paydalanıladı. Páki ústine arnawlı tirkama 
ornatıp paydalanilganda taǵı da jaqsılaw boladı. Shashtı oralab kesiw usılı formaǵa ózgeshe 
kórinis penenhám úlkenlew kólem beredi. Oralab kesilgen shashlardı jaqsı qayırıp jatqızıw 
múmkin boladı. 
Uzın shashlardı da ústinen, de arasından oralab kesgan jaqsı. Shash qansha tolıq bolsa, 
sonsha ishkeriroqdan oralab kessa boladı. Oralab kesiwdi asırıp jiberiw de jaqsı emes. Keri 
jaǵdayda shashlardı bir-birine aralastırıp forma soǵıw ushın tiykar qalmaydı. Shashtı oralab 
kesiwdi aldın arqa tárepden baslap, keyin shet hám qaptal bólimleri, odan keyin aldı bóleginiń 
úshlerinen atqarıladı. Ortasha uzınlıqtaǵı shashlarda oralab kesiw shashtıń úshlerinde atqarıladı. 
Kalta shashlardı oralab kemeytiw qayshı yamasa arnawlı pákinde atqarıladı. Uzın shashlardıń 
oramı shep qoldıń kórsetkish hám orta barmaqları menen qisib uslanadı. Arnawlı qayshı 
járdeminde shash uchining belgilengen jayınnan baslap, túbiri tárepke qaray qirqa baslanadı. 
Qayshın oxirgacha jawıp jiberilmaydi. Keri jaǵdayda shashlar pútkilley kesilib ketedi.

---

23 
Jumıs penenqayshınıń yarım ashıq jaǵdayında barmaqtı 
mákidey háreketlantirib atqarıladı hám bir neshe háreketde shash 
qamtımı qırqıladı. Bul usıl menen shashtıń úshleri túrli uzınlıqta 
oralab kesiledi. Kalta shashlardı oralab kesiwde arnawlı topır 
qayshı isletiledi. Olar shash araların topırlaw etip qırqıw 
ózgeshelikine iye boladı. Shashtı oralab kesiw páki járdeminde de 
ámelge asıriladı. Aldın shashtı juwıp yamasa ho'llab alıw kerek 
boladı. Sonday etilgende shash úshleri ayrilib ketpeydi hám 
klientke de huwısh yoqadi. Eger shash uzınlıǵı 10 sm den uzınlaw 
bolsa, órimlerge ajıratıp, shashtıń ósiw baǵdarına qaray, yurg'azib 
qırqıladı. Oralab qırqıw óriminiń ústinen de, astından da orınlawǵa 
bolatuǵın. Qırqılatuǵın jayǵa ustaning uchi topırlaw etip tiraladi 
hám qattılaw basıladı. Eger páki topır bolsa shash jaqsı kesilmaydi 
hám shash úshleri ayrilib ketedi. 
Eger shash júdá tolıq bolsa, olar arnawlı qayshılarda yamasa pákinde alıp kesiledi. Oralab 
kesip shıǵıw oralab qırqıwdan kóre ishkeriroqda atqarıladı. Oralab qırqıw shash uchidan baslap 
1-5 sm aralıqqasha qirqilsa, shashtı oralab kesip shıǵıw túbirinen 1-2 sm qaldırıp atqarıladı. 
Shashtıń shetlerin tegislep shıǵıw qayshında, mashinkada hám pákinde ámelge asırılıp, 
shashqa forma berip tamamlanadı jáne bul jumıstı 0, 2 mm li kesiw mexanizminde atqarıladı. 
Bunı orınlawda klienttiń júz dúzilisi hám shash shetleriniń ósiw baǵdarı esapqa alınıwı kerek. 
Bul ámel shep tárep degi bettiń almasınan baslanıp, qulaq ústi, arqası, moyin arqalı tegislenip oń 
bettiń almasında tamamlanıladı. 
Sessun atlı ingliz shashtárezi oylap tapqan «sessun» Fasonı kóp er adamlar arasında uzaq 
waqıt keń tarqalǵan. 
Bul usıldı orınlawda taza juwılǵan shash 1 mm ge shekem anıqlıq menen zinama-tekshe 
qirqilib, tegis forma jaratıladı. 
Bul formanı jaratıw ushın shashtıń tepasidan gorizontal parq ashıp mańlaydan oramagacha 
bolǵan shashlar aldınan jaqsılap tarab ajıratıp alınadı hám arqa bólegi de tegis tarab, bir vertikal 
parq menen ekige bólinedi. Nátiyjede basqı shash úsh bólekke bolınıp, artqı parq arqa shashlardı 
sheńber halda kesip tegislew ushın nıshan bolıp xızmet etedi. Shash alıwdı arqa tárepden baslap 
orama tárep dawam ettiriledi. Shash formasınıń kórinisine qaray átirapları tegislep kesiledi. Arqa 
shashtıń birinshi óriminiń qırqılǵan jaǵdayı shashqa beriletuǵın juwmaqlawshı forma kórinisin 
belgilep beredi. Birinshi órimge maslastırıp 0, 2-0, 4 sm qalıńlıqta ekinshi órim ajıratıp alınıp 
qırqıladı jáne onıń ústine jatqızıladı. Órimlerdi qırqıw ushın kórsetkish hám orta barmaqlar 
ortasına siqilib ózinden tartıw kerek boladı. Órimdiń tóbe bólegi tómen bóleginen uzınlaw bolıwı 
kerek. Tepadagi bólegi tómengi bólegine salıstırǵanda múyesh payda etiwi kerek. Tóbe hám 
tómen bólegindegi uzınlıqtaǵı parq múyeshning keskinligine baylanıslı boladı. Shashtı nátiyjede 
kesiw kerek, olardı qırqıp shıqqannan keyin tómenge taralsa tómendegi shash tepadagisidan 1 
mm keltelew bolıwı kerek. Kesiletuǵın órim qanshellilik juqa bolsa, forma sonshalıq shıraylı 
hám sapalı boladı. Bettiń alması bólimleri de sol usılda alınadı, lekin múyeshni tańlaw klienttiń 
júzine salıstırǵanda alınadı. Bettiń alması daǵı shashlardı kesiwde onıń tómengi hám ústki bólegi 
arqa tárep degi birinshi órimdiń ólshemine sáykes keliwine itibar beriw kerek. Shashtıń aldı hám 
aldı tóbe bólegin eń aqırında qırqıladı. Bunda shashtı aldınǵa túsip turatuǵın bóleginiń 
tawsılatuǵın jayları bettiń almasınikiga sáykes keliwi kerek. Aldınǵı túsip turatuǵın shashtıń 
uchini kesiw ushın onı kórsetkish hám orta barmaq menen júzden tepaga kóterip qırqıladı. 
Juwmaqlanǵan «sessun» Fasonı arttan qaraǵanda uchi menen tómenge qaragan úshmúyeshlik 
formasında boladı. Shash alıw tawsılǵannan keyin, oǵan fen yamasa bigudi járdeminde azraq 
tereńligin qayırılǵan forma beriledi. 
«Sessun» kópshilikke arnalǵan forma esaplanıp, onı jaratıwda isletilingen usıllardan 
paydalanǵan halda hár kungi hám saltanatli sırtqı kórinisler jaratıw múmkin.