O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

davridagi qo’rsatkichlar.

Xom-ashyodan tayyor mahsulotni ajratib olish kqsatkichi. Maslan, mis rudasidan misni, temir rudasidan temirni, pilladan ipakni, qand lavlagidan shakar va h.k. Bu xil qo’rsatkichlar xom ashyo birinchi marta qayta ishlanadigan tarmoqlarda qo’llaniladi.

Mahsulot birligiga to’g’ri keladigan moddiy resurslar xarajati miqdori yoki materiallar sig’imi. Bu kqsatkich mahsulot konstruktsiyasini ilg’orligi, zamonaviylik

darajasini ifodalaydi. Materiallar sig’imi umumiy va absolyut xillarda bo’ladi.

Umumiy materiallar sig’imi - bu bir so’mlik tovar mahsulotiga yoki mahsulot birligiga to’g’ri keladigan barcha materiallar sarfi qiymatini qo’rsatadi. Xom ashyo materillarga bahoning qsishi yoki pasayishi mahsulotning texnik-iqtisodiy darajasini to’g’ri qo’rsatmaydi.

Materiallar sig’imining absolyut miqdori - ayrim xil buyumlarni sof og’irligi yoki yuzasini ishlab chiqariladigan mahsulotning fizik birligiga nisbati bilan topiladi.

v) Asosiy xom ashyo materiallardan foydalanish yoki texnikaviy parametrlari birligiga to’g’ri keladigan miqdorini ifodalovchi qo’rstakichlar. Masalan, quvvat birligiga, unumdorlik, yuk ko’tarish va boshqa parametrlari birligiga to’g’ri keladigan asosiy xom ashyo xarajatlari miqdori.

Yuzaga ega bo’lgan mahsulotlardan foydalanish koeffitsienti. Bu koeffitsient tayyor mahsulot yuzasini dastlabki materiallar yuzasiga bo’lib topiladi. Buni materiallarni bichish koeffitsienti deyiladi. Bu koeffitsient birga yaqin bo’lib borsa materiallardan foydalanish samarador hisoblanadi. Demak, ishlab chiqarish jarayonida islohlar kamaygan bo’lib, moddiy resurslardan foydalanish yaxshi bo’lib chiqadi.

Tayyor mahsulot birligiga to’g’ri keladigan hom-ashyo materiallar miqdori. Bu qo’rsatkich maxsus tarmoq va ishlab chiqarishlarda qo’llaniladi. Masalan,

qora metallurgiyada – bir tonna chqyan olish uchun ruda va kqks harajatlar; bir tonna pqlat ishlab chiqarish uchun metall shixtalari sarfi; konditer mahsulotlari ishlab chiqarishda – bir tonna pechene uchun un harajati miqdori; mashinasozlikda – bir traktor uchun metall harajati; poyafzal ishlab chiqarishda 100 juft ma’lum turdagi va sifatdagi
poyafzal uchun charm va boshqa materiallar harajati va h. k. Elektr-energetikada yoqilg’idan foydalanish darajasini bilish uchun bir kilovatt soat elektrenergiyasi olishga
ketadigan yoqilg’i miqdori (grammda) ishlatiladi. Bu qo’rsatkich bir yilda shartli yoqilg’i miqdorini (tonnada) shu yili ishlab chiqarilgan elektrenergiyaning (kvt. soatlarda) umumiy miqdoriga nisbati bilan topiladi.

Materiallardan foydalanish koeffitsienti detallar, uzellar va buyumlarni sof og’irligini (Vd) bir dona detal yoki buyumga ketadigan materiallarning harajat