O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

ishlab chiqarish zaxiralaridan iborat. Buning sababi elektro – energiya ishlab chiqarishda tugallanmagan ishlab chiqarishlar yo’q, kelasi davr xarajatlari esa boshqa tarmoqlarga qaraganda ancha kam.
Elektrostantsiyalarda ishlab chiqarish zaxiralarining 80%-dan ko’pi yordamchi materiallar, yoqilg’i va tamirlash uchun extiyot qisimlardan iborat bo’lib xom-ashyo esa mutlaqo yo’q.
Engil sanoat korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralari 80% - dan ko’pdir. Bular asosan xom-ashyo va asosiy materiallardir. Bu erda charm sanoati bundan mustasno, chunki uning ishlab chiqarish zaxiralarining 20%-dan ko’prog’i yordamchi materiallar (yog’lar, bo’yoqlar, oxak, oltingugurtli natriy va boshqalar)dan iborat. Buning sababi charm-sanoatining ishlab chiqarish zaxiralari charmni dastlab qayta ishlovchi boshqa joydagi korxonada tashkil etiladi. Ular bir-birlariga yaqin joylashganlar. CHarm zavodlarida charm zaxiralari odatda kundalik talabga mos keladi.
Mashinasozlik korxonalarida aylanma kapital tarkibida tugallanmagan ishlab chiqarishlar va korhonaning uzining yarim fabrikatlari ko’proq o’rin oladi-40% yaqin.
Kelasi davr xarajatlari ayniqsa kqmir ishlab chiqarishda yuqori bo’lib, u aylanma kapitalning 50%-ni tashkil etadi.
Aylanma kapital tarkibini va tuzilishini bilish ulardan oqilona va samarali foydalanish yo’llarini aniqlash imkoniyatini beradi.
Aylanma kapital tarkibida qo’rsatilgan resurslar natural birliklarda (dona,tonna, kv.dm. va x.k) va qiymat birligida xisobga olinadi; shu bilan birga kunlik zapas xolida xam xisoblanadi. Ishlab chiqarishda ularning ma’lum kunlik zapaslari (zaxiralari) bo’lishi zarur. Aylanma mablag’lar - bu xom-ashyo, materiallar va boshqa resurslarni yaratish, ishlab chiqarish va iste’molni uzluksiz,
bir me’yorda taminlash uchun korxonaga etarli miqdorda ajratilgan pul mablag’laridir. Uning tarkibiga yuqorida qo’rsatilgan aylanma fondlar va muomala
fondlari kiradi. Muomala fondlari tarkibida: ombordagi tayyor maxsulot, korxonadan
iste’molchiga jqnatilgan va yo’lda ketayotgan maxsulotlar; korxonaning xisob raqamidagi, xisob-kitob ishlaridagi pul mablag’lari kiradi. Qo’rinib turibdiki ishlab chiqarish jarayoni faqat maxsulot ishlab chiqarish bilan cheklanmaydi, uni iste’molchiga etkazib berish jarayoni bilan to’ldiriladi. Demak, pirovard maqsad - iste’molni qondirish va maksimal foyda olishdir. Aylanma mablag’lar korxonada ketma-ket ravishda pul – ishlab chiqarish – tovar shaklidagi bosqichlarni o’tadi.
Ularning iqtisodiy mohiyati va oqibatlarini bilish muhim axamiyatga egadir.

• Aylanma kapitaldan foydalanish samaradorligi va uni baholash usullari

Aylanma kapitaldan yoki moddiy resurslardan foydalanish holatini iqtisodiy tahlil qilish va darajasini baholash uchun bir qancha qo’rsatkichlar ishlatiladi:

• Biznes rejada mqljallangan yoki normativ qo’rsatkichlar va haqiqiy hisobot